Facsimile van een Novalis-gedicht in handschrift

Weinigen, en vooral zeer weinig Nederlanders en andere niet (oudere) Duitstaligen zullen dit fraaie handschrift van Novalis [1 kunnen lezen. Daarover dacht de uitgever — Insel-Verlag zu Leipzig — zo'n zeven decennia geleden net zo. Achterin het boek met 45 facsimile's met gedichten van Ernst Anschuß via Martin Luther en Johann Martin Usteri zijn slechts zes daarvan in druk opgenomen — in die dagen in Fraktur [2] een lettertype dat heden ten dage ook de meeste jonge Duitstaligen niet meer kunnen lezen [3]. Novalis' gedicht staat daarin ook afgedrukt.


Ich sehe Dich in tausend Bildern,
Maria, lieblich ausgedrückt,
Doch keins von allen kann Dich schildern,
Wie meine Seele Dich erblickt.

Ich weiß nur daß der Welt Getümmel
seitdem wir wie ein Traum verweht,
Und ein unnennbar süßer Himmel
Wie ewig im Gemüte steht.

__________
[1] Pseudoniem van Georg Friedrich Philipp Freiherr von Hardenberg (1772-1801).
[2] In de tweede (onderbouw)klas van het lyceum — na de Tweede Wereldoorlog kreeg men in de vorm van onderwijs niet meer, zoals vóór WO II, in de eerste klas reeds Duits — heeft de docent ons nog een hele pagina uit een mede door hem geredigeerd boek in Fraktur laten lezen, maar dat was het.
[3] Het is eventueel op particuliere scholen in het Duitse taalgebied nog gebruikelijk om aandacht aan deze — veelal ten onrechte als Gothisch gekwalificeerde — letters aandacht te besteden. Studenten Germanistik krijgen dat later wel voor de kiezen en na een paar dagen lezen ze het net zo snel en goed (of net zo langzaam slecht) als de Latijnse letters.
____________
Afbeeldingen
1. Facsimile van het gedicht van Novalis.
2. Frakturversie van hetzelfde gedicht.
3. De dichter der Duitse Romantiek Novalis.
__________
NB: Voor meer facsimile's van oorspronkelijke Duitse gedichten verwijs ik u naar een gelijksoortige bijdrage met het laatste van de Sonnette von Orpheus van Rainer Maria Rilke op mijn Duitse site Kulturtempel. Op mijn Belgische site Cultuurspectrum is ook heden nog een Goethe-gedicht uit hetzelfde boek te lezen.

James Elroy Flecker, een bijkans vergeten dichter

Gedegen opleiding
James Elroy Flecker — die bij zijn geboorte niet James maar Herman als eerste voornaam had meegekregen — werd op 5 november 1884 in Londen geboren. Zijn opleiding ontving hij eerst in Cheltenham, Uppingham en aan het befaamde Trinity College in Oxford waar hij onder invloed raakte van de Esthetische Beweging (*), die een laatste bloeiperiode beleefde. Na die tijd volgde hij nog een talenstudie te Cambridge. Nog relatief jong trad hij in consulaire dienst en werd hij gestationeerd in Constantinopel en Beiroet, hetgeen zeer tegemoet kwam aan zijn bijzondere voorliefde voor het (Midden-)Oosten. Een chronische tuberculose dwong hem, zich later in Zwitserland terug te trekken, waar hij op 3 januari 1915 te Davos overleed. Dat Flecker de hoop had met zijn werken de tijd te trotseren, blijkt wel uit zijn poëtische ontboezeming

TO A POET A THOUSAND YEARS HENCE

I who am dead a thousand years,
And wrote this sweet archaic song,
Send you my words for messengers
The way I shall not pass along.

I care not if you bridge the seas,
Or ride secure the cruel sky,
Or build consummate palaces
Of metal or of masonry.

But have you wine and music still,
And statues and a bright-eyed love,
And foolish thoughts of good and ill,
And prayers to them who sit above ?

How shall we conquer? Like a wind
That falls at eve our fancies blow,
And old Mæonides the blind
Said it three thousand years ago.

O friend unseen, unborn, unknown,
Student of our sweet English tongue,
Read out my words at night, alone :
I was a poet, I was young.

Since I can never see your face,
And never shake you by the hand,
I send my soul through time and space
To greet you. You will understand.

Muzikaliteit
Flecker heeft een relatief kleine oeuvre nagelaten: een half dozijn boeken, ontstaan tussen 1907 en het jaar van zijn verscheiden, maar als je alle los verschenen dichtbundels apart rekent — en het respect voor het fenomeen boek en de moeite die een oprechte dichter daarvoor heeft gedaan, vereist dat ook —, dan ligt het aantal toch redelijk wat hoger, overheerst muzikaliteit en koloriet, vooral die van wat hijzelf beschouwde als 'the Gorgeous East'. Die elementen zorgden er tevens voor dat zijn toneelstuk Hassan — dat in 1922 werd opgevoerd en waarvoor Frederick Delius (1862-1934) een jaar later de muziek completeerde (**) — als een waar meesterwerk werd onthaald, zowel door het publiek alsook door de kritiek, ondanks de nogal sadistische aspecten.

De toen heersende verwachting dat Fleckers gedichten en het genoemde Hassan een blijvende plaats binnen de poëtisch-dramatische canon van de Engelstalige lieratuur zouden innemen, heeft zich niet bewaarheid. Bij nadere, wat intensievere, beschouwing is gebleken dat het fraaie taalgebruik in Hassan weinig meer is dan een vernislaag.
Zijn andere drama, Don Juan, werd, evenals Hassan, posthuum uitgegeven, tien jaar na het overlijden van de auteur.

Bloemlezingen
Tijdens zijn diplomatieke dienst is Flecker er ook nog in geslaagd diverse bundels met lyrisch-romantische gedichten te schrijven: The Bridge of Fire (1907), Forty-Two Poems (1911). In 1910 publiceerde hij The Grecians, een dialoog over opvoeding, en een jaar voor zijn heengaan verscheen er nog een uitzonderlijk-individuele roman The King of Alsander. De lijst met werken die tegenwoordig circuleert, is overigens wel wat ruimer voozien van titels dan we in allerlei literatuurlexica voorgeschoteld krijgen.
Thans kent men Flecker vrijwel alleen nog door een paar van zijn gedichten en enkele passages uit het dramatische werk, die in anthologieën zijn opgenomen. In The Oxford Book of English Verse 1250-1950 staat een gedeelte uit bekendste bundel: The Golden Journey to Samarkand uit 1913. Een ander gedicht dat vaker is gebloemleesd, The Old Ships, is eveneens te vinden in een veelgelezen standaardwerk met Engelstalige verzen: The GOLDEN TREASURY of the best songs and lyrical poems in the English language — een selectie (voor het eerst verschenen in 1861) van Francis Turner Palgrave (1824-1897), en later steeds aangepast door anderen. Om begrijpelijke redenen komt Flecker in die eerste editie niet voor, maar bijna een eeuw later (1954) heeft C. Day Lewis naast The Old Ships ook nog Stillness opgenomen.

STILLNESS
When the words rustle no more,
And the last work's done,
When the bolt lies deep in the door,
And Fire, our Sun,
Falls on the dark laned meadows of the floor ;

When from the clock's last chime to the next chime
Silence beats his drum,
And Space with gaunt grey eyes and her brother Time
Wheeling and whispering come,
She with the mould of form and he with the loom of rhyme :

Then twittering out in the night my thought-birds flee,
I am emptied of all my dreams :
I only hear Earth turning, only see
Ether's long banking streams,
And only know I should drown if you laid not your hand on me.

Verzamelde gedichten
The Collected Poems of James Elroy Flecker zijn voor het eerst verschenen in 1916 — in de editie van John Squire, die ook de inleidende tekst voor zijn rekening heeft genomen — en zijn tal van keren herdrukt tot aan het eind van de jaren veertig. Twee jaar later, in 1918, kwam er een selectie uit en pas in 1971 werden er nog wat eerder niet-gepubliceerde gedichten uitgegeven. De echte grote verzameling — waarin vanaf de zeventiende editie (1941) nog weer twintig gedichten zijn opgenomen, die niet eerder waren gebundeld, maar die wel in tijdschriften waren gepubliceerd — is verdeeld in Juvenilia (8 gedichten) en zo'n 100 Later Poems. In die laatste categorie is het vooral de veelzijdigheid die opvalt. Flecker heeft zelf veel en uitbundig gelezen, waaronder de klassieken van het oude Griekenland en Rome, alsmede van India. Van sommige van die oudgediende dichters, zoals Catullus heeft hij stukken of delen daarvan vertaald, door weer andere, voor Flecker eigentijdse, buitenlandse dichters, zoals Charles Baudelaire (1821-1867) — Don Juan in Hell; Litany to Satan —, heeft hij zich laten inspireren, en ook een Ode aan Percy Bysshe Shelley (1792-1822) ontbreekt niet. Een optreden van de vermaarde danseres Anna Pavlova (1881-1931) in Londen is lyrisch bezongen, en dat geldt in gelijke mate voor plaatsen in, en delen van, zijn Engeland. Personages in de Bijbel en enkele Italiaanse Renaissance-schilders hebben voor Flecker eveneens aanleiding gegeven tot dichterlijke ontboezemingen. Kortom, veelkleurigheid alom.

Ruime keuze
De verzamelde gedichten worden op Internet door diverse boekhandels ter wereld, vooral in het Engelse taalgebied, aangeboden voor prijzen, die variëren van $ 5,62 tot $ 255,92. In de hoogste categorie gaat het dan om genummerde exemplaren uit een oplage van 500 stuks, en/of om in bijzonder leer gebonden uitgaven. Voor een in Engelse poëzie geïnteresseerde valt er een koopje te halen door te kiezen uit de laagst geprijsde exemplaren van de tientallen aangeboden boeken in diverse edities.
__________

(*) Esthetische Beweging: deze groepering kwam tot hoge bloei in de periode 1880, geïnspireerd door onder meer John Ruskin (1819-1900) en Walter Pater (1839-1894), en niet te vergeten de omstreeks 1850 (in Engeland) zeer invloedrijke groepering der Prerafaëlieten het streven naar een schoonheidsideaal in de vorm van sentimenteel archaïsme werd op een extravagante manier in scène gezet door affectatie van de spraak en eccentriciteit in uiterlijke verschijning. De beweging en haar adepten werden danig op de hak genomen in onder meer het satirische tijdschrift Punch, niet in de laatste plaats door Oscar Wilde (1854-1900).
(**) Zie daartoe mijn artikel over de Engelse componist Delius, dat is verschenen op zondag 16 juli 2006, op het toen, in ieder geval uiterlijk, zeer aantrekkelijke weblog All art is quite useless.

Horváths roman Ein Kind unserer Zeit als Franse speefilm — zaterdag rond middernacht op Arte-tv

Duitse roman als Franse rolprent
Op zaterdag 9 augustus presenteert Arte-televisie — tussen 23:35 uur 's avonds en 01:10 uur in de nacht op zondag — de Franse speelfilm Un fils de notre temps. Het is een oorlogsdrama uit 2002, van regisseur Fabrice Cazeneuve, die zelf, samen met Jean-Claude Grumberg — het draaiboek voor deze rolprent schreef naar de Duitstalige roman Ein Kind unserer Zeit, van Ödön von Horváth (1901-1938), welke in diens sterfjaar door Allert de Lange te Amsterdam was uitgegeven.
Het wordt een eenmalige uitzending door Arte, hetgeen inhoudt dat degenen die de naam Horváth kennen en weten welke kwaliteiten die schrijver in huis had, en zijn werk nu nog steeds heeft, krijgen hier dan ook het dringende advies de film te gaan zien. Alle gegevens met betrekking tot de film zijn te vinden op de pagina met de Programm-Info van Arte's website.

De Schlöndorff-verfilming van Gunter Grass' roman Die Blechtrommel komt zondagavond op ARD-tv

Barok-zinnebeeldig drama
Het is alweer bijna drie decennia geleden dat de Duitse regisseur Volker Schlöndorff — geboren in1939 en actief in de filmwereld vanaf 1966 — het eerste boek van Gunter Grass' Danziger Trilogie, getiteld Die Blechtrommel [1] heeft verfilmd en in die jaren is de film in tal van filmhuizen in Europa en daarbuiten vertoond en is er op diverse televisiezenders een voorstelling gerealiseerd.
Nu het zomervakantie is en de zenders ook meer en nog meer op hun uitgaven moeten bezuinigen, wordt er dikwijls teruggegrepen op programma's en amusementsuitzendingen uit de archieven, alsmede op rolprenten, die op enigerlei wijze succes hebben geboekt. Die Blechtrommel was als boek reeds een publiekstrekker, al waren er veel lezers die er eerst — langzaam maar zeker — aan hebben moeten wennen voordat ze er werkelijk waardering voor hebben kunnen opbrengen. Onder hen de Duitse literatuurpaus Marcel Reich-Ranicki, die ruim een decennium na zijn negatieve kritiek zijn opvattingen over het boek aan een kritisch onderzoek heeft onderworpen en tot een heel wat genuanceerdere bespreking is gekomen. Later zou hij zich met Ein weites Feld nogmaals enorm blameren door te bewijzen dat hij niets van de inhoud had begrepen.

Absurditeiten
Schlöndorffs beeldendrama dat exact 20 jaar na verschijnen van het boek van Grass in roulatie werd gebracht, heeft de grote lijnen vastgehouden en alle zeer duidelijke absurditeiten, alsmede de gecodeerde, mee overgenomen, hetgeen de beelden van het verhaal flink kracht bijzet, al kan elke lezer dat zelf als zij/hij de moeite neemt bij het lezen ook werkelijk te lezen — ik ben bijna geneigd te zeggen: in de, al dan niet bijbelse, zin van verzamelen.
De zinnebeelden die Grass in zijn romantekst voorstelt, komen in de rolprent uitstekend uit de verf. De kleine Oskar Mazerath, opstandig kind in een Duits gezin te Danzig — tevens de geboorteplaats van de schrijver Günter Grass heeft, 12 jaar oud, uit protest tegen het opkomende nationaal-socialisme, het besluit genomen niet meer te groeien. Schlöndorff wist de toen eveneens 12-jarige zoon uit de acteurs familie Bennent — David die zelf eveneens onder groeistoornissen te lijden had — voor de rol van Oskarchen te contracteren, en verder Mario Adorf als diens botterik-vader. Angela Winkler heeft haar rol als overspelige moeder van Oskar overigens ook uitstekend neergezet.
De film, die bij het ontstaan de duurste film uit de Duitse geschiedenis was, is overladen met internationale prijzen, waaronder een Hollywoodse Academy Award — zelden was het begrip Oscar zo toepasselijk.

Günter Grass
De in 1999 met de Nobelprijs voor Literatuur onderscheiden Duitse, veelzijdige kunstenaar Günter Grass — romancier, dichter, essayist en polemist; beeldend kunstenaar en politiek redenaar, kortom een in tal van opzichten nadrukkelijk geëngageerde burger van de Bondsrepubliek Duitsland, dat op tal van fronten door hem en zijn medestanders terecht werd bekritiseerd — werd in 1927 te Danzig geboren en was tijdelijk, in de laatste periode van de Tweede Wereldoorlog, opgenomen in de Waffen-SS, hetgeen hij zes decennia heeft verzwegen. Dat leverde stormen van verontwaardiging, al waren er ook historici die de relativiteit ervan onder de aandacht wensten te brengen.
Met al zijn literaire uitingen heeft Günter Grass zich lezersscharen en een gehoor weten te verschaffen die zich tot ver buiten de grenzen van de Duitse Bondsrepubliek bevinden. Hij heeft door zijn nadrukkelijke aanwezigheid — hem uitnodigen, zijn kritische stem te verheffen, is niet nodig; hij grijpt elke gelegenheid aan om misstanden aan de kaak te stellen en zijn maatschappelijke positie en de daaraan verbonden politieke consequenties steeds opnieuw te profileren.

Biografie
In de reeks dtv-portrait is in 2002 een geïllustreerde biografie over Günter Grass verschenen van de hand van Claudia Meyer-Iswandy, die zich in tal van hoedanigheden intensief met de persoon en het oeuvre van Grass heeft beziggehouden, onder meer als Mitherausgeberin van diens Werkausgaben van 1987 en 1997. Voorts vormden deze auteur en het werk van zijn hand haar promotiethema.
In negen hoofdstukken stippelt de schrijster het leven en de voornaamste persoonlijke en artistieke bezigheden van de mens en kunstenaar Günter Grass. De eerste drie daarvan betreffen het leven van de burger Grass, het vierde behandelt de Danziger Trilogie, waarna Grass' politieke engagement wordt belicht. Dat laaste heeft zoveel tijd en energie van hem gevergd dat de schrijfster het gerechtvaardigd vond het daarop volgende hoofdstuk als Rückkehr an den Schreibtisch heeft betiteld. Dan wordt de dreigende scheuring in het werk van Grass nader onderzocht: "Bin ich nun Zeichner oder Schreiber?" heet dat hoofdstuk. Het voorlaatste gaat in op de vraag met betrekking tot de verantwoordelijkheid die een zo 'openbaar lichaam' als Günter Grass heeft, en het afsluitende kapittel behelst Grass' ontdekking van de kleuren.
Het boek sluit af met de gebruikelijke extra's, die deze reeks altijd biedt: een Zeittafel, een biblografie, register en verantwoording van het gebruikte illustratiemateriaal.
__________
[1] Die Blechtrommel is voor het eerst in 1959 verschenen, het tweede deel, Katz und Maus in 1961, deel drie, Hundejahre, in 1963.
____________
Afbeeldingen
1. Regisseur Volker Schlöndorff.
2. Tekening voor de omslag van het boek, de bundeling van de trilogie en de dtv-pocketeditie.
3. Poster voor de film Die Blechtrommel van Volker Schlöndorff in 1979.
4. Voorplat van de dtv-biografie over Günter Grass.