13 december was geboortedag van Heinrich Heine

Op deze dertiende december werd in het jaar 1797 de Duitse dichter Heinrich Heine geboren te Düsseldorf; hij overleed op 17 februari 1856 te Parijs, waar hij vanaf 1831 werkte. Eén van de redenen waardoor hij in ons land relatief bekend is gebleven, betreft zijn opvatting dat in Nederland alles vijftig jaar later gebeurt.
Heine was een vertegenwoordiger van de romantiek; zijn naam wordt, als men het over de klassieke Duitse letteren heeft, veelal in één adem genoemd met twee van zijn tijdgenoten die als pijlers der Duitse literaire romantiek gelden: Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832) en Friedrich (von) Schiller (1759-1805), al is het niet zo zeker of de beide anderen deze Heine wel als evenknie zouden hebben beschouwd. Maar kom, ook tussen Goethe en Schiller liepen de contacten niet altijd volgens de regelen der grote, al dan niet literaire, kunst.
Heinrich Heine schreef veel verzen, die bij tijd en wijle werden verguisd, onder meer door Neerlands schrijvende en publicerende incarnatie van pseudologia fantastica: Boudewijn Buch (1948-2002), die een zeer duidelijke, bij tijd en wijle maniakale, voorkeur aan de dag legde voor (onder meer) Heine-collega Köt(h)e en voor een rockster, die hij omschreef als Mik Tsjekker.
__________
Afbeelding: Heinrich Heine; portret uit 1831 door Moritz Daniel Oppenheim (1800-1882).

Speelfilm naar Balzacs roman La Peau de chagrin

Driemaal in één week
De door TV5 Monde op dinsdag 23 augustis, 's avonds tussen 21:00 uur en 22:40 uur uit te zenden speelfilm La peau de chagrin uit 2010 van de Belgische regisseur Alain Berliner (geboren 1963) wordt in de VPRO-Gids aangemerkt als misdaadfilm naar de gelijknamige roman van de Franse literaire grootmeester Honoré de Balzac (1799-1850), en dat is simpelweg ten onrechte, aangezien niet elke roman, respectievelijk speelfilm waarin een misdaad voorkomt, vanzelfsprekend een misdaadroman, respectievelijk misdaadfilm is. 

Honoré de Balzac ca. 1825.

In La peau de chagrin krijgt een arme schrijver genaamd Raphael van een antiquair een huid, waardoor hij elke wens in vervulling kan doen gaan, maar voor elk van zijn wensen boet hij een aantal levensjaren in.
TV5 Monde herhaalt deze speelfilm in dezelfde week nog tweemaal: eerst in de vroeg avonduren van donderdag 25 augustus, tussen 18:35 uur en 20:15 uur; en dan nog eens op vrijdag 26 augustus, vroeg in de middag tussen 14:05 uur en 15:40 uur.

Weltschmerz
Balzac had zich ten doel gesteld de roman als weergave van de gehele maatschappij voor te stellen. La peau de chagrin is de geschiedenis van Rapahel de Valentin, die wordt beheerst door de symmetrie in de verhaallijn: enerzijds het doodsverlangen aan het begin van het verhaal, met daartegenover de doodsangst aan het slot.De fantastische elementen in de voor het overige tamelijk realistische weergave en de aspecten ─ met voorop Weltschmerz ─ komen tegemoet aan de smaak van het tijdsgewricht. Voornamelijk dat laatste aspect zal er voor hebben gezorgd dat de uitvinder van de literaire Weltschmerz, de oude heer Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832) ─ die reeds 82 jaar oud was toen Balzacs roman uitkwam ─ zich zeer enthousiast heeft betoond. Op 11 oktober 1831 noteerde hij: "Es ist ein vortreffliches Werk neuester Art, welches sich dadurch auszeichnet, daß es sich zwischen dem Möglichen und Unerträglichen mit Energie und Geschmack hin und herbewegt, und das Wunderbare als Mittel, die merkwürdigsten Gesinnungen und Vorkommenheiten sehr konsequent zu gebrauchen weiß, worüber sich im Einzelnen viel Gutes würde sagen lassen."
Goethe moet het Franse origineel hebben gelezen, aangezien pas in 1841, negen jaar na diens overlijden, een Duitse versie is verschenen. In 1982 is er een Nederlandse vertaling, van Jean A. Schalekamp, uitgekomen.

Goethes Reineke Fuchs in elf delen voorgelezen

Acteur Peter Matic leest
voor uit Reineke Fuchs

Op maandag 27 juni begint om 22:00 uur de eerste aflevering, van in totaal elf, van het programma Am Abend vorgelesen van de regionale Duitse radiozender NDR Kultur, waarin de Oostenrijkse acteur en onder meer Hörbuchsprecher Peter Matic (geboren 1937) de luisteraars in kennis brengt met de inhoud van het epos in verzen Reineke Fuchs van Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832).
In januari 1793 is Goethe begonnen met zijn versie van Reineke. In april was hij daarmee gereed. Het zijn 12 Zangen geworden met in totaal 4312 verzen in hexameters, zonder commentaar. In december van hetzelfde jaar ging het bij uitgever Unger in Berlijn in druk; in het voorjaar van 1794 is het werk op de markt gekomen.
Deze week wordt er, zoals dat gebruikelijk voor dat programma, op de avond van elke werkdag, tussen 22:00 uur en 22:35 uur een aflevering gepresenteerd: van maandag 27 juni tot en met vrijdag 1 juli; dat geldt in principe eveneens voor de daarop volgende week: van maandag 11 tot en met vrijdag 15 juli, met als gevolg dat er nog één aflevering overblijft voor de week van maandag 18 juli.

Musicus Alban Berg kon ook voortreffelijk tekenen

Tekening voorstellende de
fameuze Noorse schrijver
Henrik Ibsen (1828-1906).

Herdenking van overlijden
Volgende week is het drie kwart eeuw geleden dat de in Wenen geboren (1885) Alban Berg in diezelfde stad is overleden (1935). Voorafgaande aan allerlei herdenkingen her en der, in cultuurtijdschriften en andere printmedia, evenals op radio en televisie, die de komende dagen lezers, kijkers en luisteraars waarschijnlijkerwijs zullen overspoelen, wordt aanstaande zaterdag, 's avonds tussen 20:00 uur en mddernacht, ruim aandacht besteed aan deze componist in twee programma's van elk twee uur, met onder meer drie composities van de meester, enkele vroege en de allerlaatste.

Talent met tekenpotlood
Alban Berg was niet alleen een zeer begaafde muziekmeester, maar tevens kon hij zeer goed overweg met het tekenpotlood. Dat blijkt onder meer uit zijn portret van de Noorse dichter Henrik Ibsen (1828-1906), die geruime tijd in het Duitse taalgebied rondreisde en daar in diverse steden tijdelijk resideerde. Van Alban Berg is bekend dat hij de grootst mogelijke bewondering koesterde voor drie veelzijdige 'hoofdfiguren' uit de wereldliteratuur: William Shakespeare (1564-1616), Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832) en voornoemde Noor Ibsen. Van beide laatstgenoemden heeft de componist teksten gebruikt voor liederencomposities, die aan het begin van de twintigste eeuw zijn ontstaan.
__________
NB: Zie ook onze artikelen die we heden hebben opgenomen op andere elektronische media:
een bijdrage op onze zustersite Muziek en mensen; en een artikel op de fin de siècle cultuursite All art is quite useless. Op onze zustersite Tempel der Toonkunst stellen we het orgel voor dat zich in Huize Berg bevond.
Op onze moedersite, Cultuurtempel, vindt u een getekend jeugdportret van deze componist, alsmede een foto die kort voor zijn overlijden in 1935 is genomen.
Een schitterende karikatuur van Alban Berg als pianist is te vinden op de site Tempel der Beeldende Kunsten. 

Goethe's Novelle, voorgelezen op NDR Kultur

Gert Westphal
Op de twee eerste werkdagen in de week van 3 tot en met 9 oktober — op de avond van aandag 4 en dinsdag 5 oktober, tussen 22:0 uur en 22:35 uur — wordt in de programmareeks Am Abend vorgelesen van de Duitse regionale radiozender NDR Kultur, de Novelle van Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832) voorgelezen door de voor dit werk befaamde Gert Westphal (1920-2002), die tevens naam gemaakt had als acteur en regisseur. Het betreft dan ook een al wat oudere uitgave, maar wie de stem van Gert Westphal eenmaal heeft horen reciteren, zal die altijd herkennen. Hoewel er meer goede vertellers zijn in da taalgebied, is deze man ongetwijfeld de bekendste (geweest).

Goethe: Novelle
In 1828 is het verhaal met de titel Novelle voor het eerst uitgekomen. Dat was echter meer dan drie decennia nadat de auteur er voor het eerst aan heeft gewerkt: in 1797.
Als vorst Friedrich, die de scepter zwaait over een welvarende stad, uit jagen gaat, bezoekt zijn wederhelft, samen met  haar jonker Honorio en een oom, haar stamslot dat in staat van verval verkeert.
Onderweg worden ze gewaar dat er tijdens een jaarmarkt in de stad brand is uitgebroken. De oom snelt richting stad, en Honorio komt in de situatie dat hij meent de heerseres in bescherming te moeten nemen tegen een gevaarlijk geachte tijger, die toebehoort aan de familie die op tal van verschillende jaarmarkten met dieren optreedt. De tijger is tengevolge van de brand uitgebroken. Jonker Honorio doodt het dier.
Dan verschijnen vrouw en kind van de rondtrekkende attracties op het toneel en zij blijken verbijsterd over de dood van het dier. Dan komt ook hun leeuw er nog bij, die eveneens als gevolg van de brand is uitgebroken; het kind slaagt erin dat dier te kalmeren door middelvan muziek en zang.

Interpretatie
In zijn Novelle schildert Goethe de relatie van de mens tot de natuur en het landschap, de wildheid enerzijds en de menselijke hartstochten, die weliswaar in de natuur van de mens zijn verankerd, maar die tegelijkertijd heel dikwijls een adequte verhouding tot de natuur van het milieu in de weg staan.
Exegetisch kunnen we onder meer stellen dat de slotscène van het verhaal een vorm van verzoening presenteert tussen de mens enerzijds en de natuur aan de andere kant, met behulp van de kunst. Dit is tevens een wens van deze grote Duitse Dichterfürst, die op dat punt tot op de huidige dag navolgers vindt.
____________
Afbeeldingen
1. Centraal deel van het voorplat van een Nederlandse editie — die van Wereldbibliotheek, Amsterdam — uit 1948, met illustraties, vervaardigd als houtsneden door
2. De vorstin en Honorio onderweg.