Het leven van letteren-paus Marcel Reich-Ranicki

Korte documentaire
Arte-televisie presenteert op zaterdag 31 januari tussen 17:20 uur en 18:05 uur [1] een Portret van de thans 88-jarige literatuurcriticus [2] Marcel Reich-Ranicki, die kan terugkijken op een zeer rijk leven vol kleuren en tevens vervuld van zwart-witte gebeurtenissen in de bruine tijd die Europa en andere delen van de wereld aan de rand van de afgrond heeft gebracht.
Over die eerste acht decennia vanaf 1920 heeft de man in 1999 een zeer succesvol boek gepubliceerd dat een enorme oplaag heeft gehaald en daarmee ook de kas van de criticus aardig heeft gespekt. Eind 2000 kwam er een pocket-editie van op de markt en een band vol met reacties, kritieken en documenten, en in 2005 een keuze uit die memoires, in eerste instantie bedoeld voor scholieren. Dat op zich is een uitstekende zaak, maar wellicht kan het boek ook een goede optie zijn voor die vele mensen, welke enige schroom voelen bij de confrontatie met zogeheten dikke boeken.

Productief leven
Die Marcel Reich-Ranicki is veel meer omstreden dan menig andere litertuurcritus of andersoortige recensent in andere takken van de wereld der kunsten. Dat zal niet alleen zijn oorsprong vinden in de goed leesbare manier waarop de man zijn meningen in geschrifte verkondigd, maar mede door zijn veelvuldige optredens voor televisiecamera's waar hij op een uiterst extravert-emotionele wijze kond deed van zijn opvattingen, ook en met name in zijn 'eigen' programma Das Literarische Quartett dat gedurende dertien jaar met enige regelmaat op de buis te zien was en dat, ondanks het relatief late tijdstip, toch een miljoen kijkers trok. Dat de meeste geuite opvattingen van Reich-Ranicki doorgaans goed gefundeerd zijn, is natuurlijk een prima zaak, maar ook hij kan zich niet onttrekken aan de verleiding van het gevoelsmatige vooroordeel dat, in relatief onbewuste lagen voortdurend op de loer ligt. En dan trekt hij soms zodanig van leer dat je meent met iemand te maken te hebben die in 'een verkeerde tijd' is blijven steken. Het zou, zeker in dit kader, te ver voeren om daar uitgebreid op in te gaan; er zullen zich vast nog wel andere gelegenheden voordoen. Hier gaat het om een portret dat op zich — ook al duurt het slechts drie kwartier — veel informatie zal verstrekken en tevens voldoende gelegenheid zal bieden om indrukken op te doen die kunnen leiden tot het vormen van een eigen mening. En dat is nu juist iets waarvan de protagonist van het documentaire materiaal dat wordt getoond, steevast zegt dat zoiets heel belangrijk en positief te vinden.

Nieuwste publicatie
Het recentelijk verschenen, nieuwste boek dat Marcel Reich-Ranicki als protagonist heeft, is iets anders gestructureerd dan we gewoonlijk meemaken. Hier gaat het niet om wat deze literatuurliefhebber en het soms bovenmatig aan, respectievelijk door, datzelfde fenomeen lijdende wezen over de door hem tot thema opgeworpen boeken of andersoortige uitingen met letters — hetgeen, zoals we zelf ook wel weten, niet steevast leidt tot literatuur of zelfs maar tot lectuur ter verpozing — te zeggen heeft, noch is er enige sprake van recensies, commentaren en reacties op zijn essays dan wel andere vormen van expressie met de pen.


Dit boek hinkt op twee gedachten, die tezamen een uitstekend beeld geven van de persoon en vooral de werkzame criticus. Het betreft redes die zijn gehouden naar aanleiding van enigerlei festiviteit: redes door de protagonist van dit boek enerzijds en uitgesproken gedachten over hem aan de andere kant. De periode waarin deze toespraken, of wat daarvoor moet doorgaan, werden gehouden, beperkt zich tot de periode na het verschijnen van zijn boek Mein Leben, hetgeen neerkomt op een klein decennium. Dat daarin belangwekkende figuren uit de geschiedenis van de Bondsrepubliek Duitsland voorkomen, zoals Professor Jürgen Habermas — die een vooraanstaande rol heeft gespeeld tijdens de studentenprotesten, nu zo'n veertig jaar geleden — en de inmiddels overleden uitgever van Suhrkamp/Insel, Siegfried Unseld (1924-2002) — die veel met Reich-Ranicki te maken heeft gehad, zowel als auteur van diens huis, alsook in zijn functie van criticus die niet altijd even enthousiast was over datgene wat Suhrkamp- en/of Insel-auteurs aan het papier hadden toevertrouwd — is een voor de hand liggende zaak. Maar dat een afgrijselijke Ulknudel als Thomas Gottschalk daarin een bijdrage moet leveren, is een pijnlijke uitglijder. Ook op een mening van de grootste Europese clichéfabriek aller tijden, Angela Merkel, zat echt niemand in het ware cultuurleven te wachten. Gelukkig zijn dit de twee enige missers, opgenomen in een hele reeks van mensen met kennis van zaken, waardoor de uitgave van het boek op zich toch nog een feestelijk gebeuren is geworden.
__________
[1] De film die Diana von Wrede in 2004 voor het Zweite Deutsche Fernsehen heeft gerealiseerd, zal door Arte worden herhaald op zaterdag 7 februari,'s ochtends vanaf 06:45 uur.

[2] En niet 84-jarige, zoals in o.m. de VPRO-Gids staat; in dergelijke gevallen wordt informatie over een programma klakkeloos overgenomen zonder dat men even kijkt van welke datum de (verstrekte of gevonden) informatie is. En bij de film wordt duidelijk vermeld dat deze uit 2004 is.
____________
Afbeeldingen
1. Voorzijde van de paperback-editie van Mein Leben, dtv 12830 (2000).
2. Voorzijde van het boek met reacties op Mein Leben, dtv 30807 (2000).
3. Voorzijde van de geannoteerde, beknopte editie van Mein Leben, dtv 13327 (2005)
4. Voorzijde van het stofomslag van de geboden editie van Die Literatur, eine Heimat — Reden über und von Marcel Reich-Ranicki. 240 pag., gebonden; Deutsche Verlags Anstalt, München 2008; ISBN 978-3-421-04380-1.