De eerste mystery novel in BBC's Night waves

De aflevering van het programma Night waves dat op donderdag 28 januari door BBC Radio 3 zal worden uitgezonden, heeft als thema de roman The woman in white uit 1860, geschreven door (William) Wilkie Collins (1824-1889).

Ongeveer een halve eeuw geleden heeft de toenmalige Nederlandse Radio Unie op de zondagavond een hoorspel in flink wat episoden uitgezonden met de tamelijk neutrale, maar als mysterieus bedoelde, titel De vrouw in het wit.

The woman in white wordt beschouwd als de eerste mystery novel. Dat boek is één van de twee romans die de veelschrijver Collins wereldberoemd zouden maken. De titel van de andere roman luidt The moonstone (1868) en werd eveneens als hoorspel in de eerste helft van de jaren zestig van de vorige eeuw, met de Nederlandse titel De maansteen, als hoorspel door 'Hilversum' uitgezonden. Laatstgenoemd boek wordt door velen beschouwd als de eerste waarachtige detectiveroman. Maar dat was eigenlijk Collins' acht jaar daarna verschenen roman De maansteen.
Elk van die beide boeken geldt als epistolaire roman [1] en is verschenen voor de boekuitgave eerst in afleveringen in het tijdschrift All the Year Round dat — evenals Household Words —werd uitgegeven door Charles Dickens (1812-1870), met wie Collins zeer bevriend was.
Beide boeken zijn ook in het Nederlands vertaald en in de jaren zestig van de vorige eeuw als paperbackeditie in de Amstel-reeks uitgekomen. Hoewel de naam Wilkie Collins in het Angelsaksische taalgebied ook nog wordt gekoppeld aan de romans Amadale (1866) — een semi-epistolaire roman, die eveneens eerst in afleveringen in genoemd tijdschrift van Dickens is gepubliceerd. No name (1862) behandelt de zogenoemde illegitimacy — over buitenechtelijke kinderen; een begrip dat bij ons al even abject als 'onwettig' werd gekwalificeerd.

Naast toneelstukken is er een redelijk aantal korte verhalen uit de pen van Wilkie Collins gevloeid. Enkele daarvan zijn te vinden in Nederlandse bundels met Victoriaanse vertellingen, die in het midden van de vorige eeuw ook bij ons populair waren. The woman in white is in dankbaarheid opgedragen aan de oudere collega en vriend van Wilkie Collins: Bryan Waller Procter (1787-1874.) 

__________

[1] epistolaire roman — een roman voornamelijk in brieven, maar ook dagboeknotities, krantenknipsels en andersoortige documentatie kan daarin worden gebruikt.
In zijn Preface to the original edition zegt de schrijver daarover: "An experiment is attempted in this n0vel, which has not (so far as I know) been hitherto tried in fiction. The story of the book is told throughout by the characters of the book. They all are placed in different positions along the chain of events; and they all take the chain up in turn, and carry it on to the end."
____________

Afbeeldingen
1. William Wilkie Collins, in 1850, geschilderd door de befaamde prerafaëliet John Everett Milais (1829-1896).
2. Bedrukt gedeelte van de titelpagina van een uitgave van The woman in white.

Tsjechov voorgelezen en gespeeld op radiozenders

Tsjechov-Jaar
In het literatuurprogramma Am Abend vorgelesen van de Duitse regionale radiozender NDR Kultur wordt op donderdag 28 en vrijdag 29 januari het verhaal De dame met het hondje uit 1899 van de Russische grootmeester der letteren, Anton Tsjechov (1860-1904) voorgelezen door Martin Held (1908-1992). Het betreft hier, gelet op het overlijdensjaar van de Duitse acteur, een archiefopname, die zeker zo'n twee decennia oud is.
Held is één van de grote namen van het Duitse witte doek van na de Tweede Wereldoorlog, ook al had hij toen reeds de de nodige ervaring opgedaan: zowel op de planken die de wereld uitbeelden en betekenen, maar tevens voor het bioscooppubliek. In zijn latere jaren heeft hij eveneens rollen in televisieproducties voor zijn rekening genomen. Hij had een prachtige, sonore en onverwisselbare stem, die letterlijk en figuurlijk nadrukkelijk kon — en via de elektronica nog altijd kan — boeien.

(De/een) dame met (het/een) hondje
Ongetwijfeld is het Tsjechovs verhaal Дама с собачкой het verhaal bij uitstek dat van Anton Tsjechov over de gehele wereld bekend geworden is, niet in de laatste plaats door een verfilming met Marcello Mastroianni (1924-1996) en Marthe Keller.
De bijgevoegde afbeelding is afkomstig van een Russische editie uit 1977 [1]. In die editie zijn de verhalen, naast Dame met een hondje, nog zes andere voorzien van commentaar en een tweekoloms woordenlijkst van honderd bladzijden. Bovengenoemde Nederlandse titel, wijkt weliswaar af van de meest gangbare, maar, gelet op de Russische grammatica, even juist als de eventuele andere, aangezien het Russisch geen lidwoord kent.

Drie Zusters
Nu 2010 — in verband met het alom heersende ronde-getallen-fetisjisme wordt gekoppeld aan namen uit de cultuurgeschiedenis, en vooral die van de westerse wereld inclusief Moedertje Rusland, mogen we ons er niet over verbazen dat de twaalf maanden van 2010 als onder meer Tsjechov-Jaar geldt, omdat die literaire figuur van — en nog steeds op — eenzame hoogte in 1860 werd geboren.
In dat kader zal in het programma Bühne: Radio van de Duitse regionale zender WDR 3, op zondag 31 januari 2010, van 20:05 uur tot 22:15 uur, de aflevering Anton Tschechow 150: Drei  Schwestern worden uitgezonden. Het betreft Tsjechovs meesterdrama uit 1901 dat exact op 31 januari exact 109 jaar geleden in première is gegaan.

In een Russische gouvernementsstad leven de drie zusters Olga, Masja en Irina samen, die Moskou als hun ideaal beschouwen en een onuitwisbaar verlangen naar die stad koesteren. Doch aan het eind van het stuk blijkt: "Het doet er niets toe." [2]
__________
[1] In een reeks van Uitgeverij Русский Язык, die vertaald (De) Russische Taal heet, maar gewoon onderdeel was van die éne grote Sovjet-staatsuitgeverij.
[2] Meer over Tsjechov in zijn laatste levensfase en de strijd met zijn pen om de laatste drama's op papier te krijgen, is te lezen in een artikel op de site All art is quite useless van Rond1900.nl, over de cultuur van het fin de siècle.

____________

Afbeeldingen
1. Voorzijde van Leesboek in het Russisch met verhalen van Tsjechov, o.m. Dame met een hondje.
2. Masja, Olga en Irina, de drie zusters tijdens de première van het drama Drie zusters op 31 januari 1901 in Moskou's Kunstenaarstheater van Stanislavski en Nemirovitsj-Dantsjenko.
De rol van Masja werd bij die gelegenheid gespeeld door Olga Knipper, die kort daarop mevrouw Tsjechov zou worden.

Dichter, lezer en criticus — Enkele losse notities

Friedrich Schlegel
"Ein Kritiker ist ein Leser, der wiederkäut. Er sollte also mehr als einen Magen haben." Zo luidt het zevenentwintigste van de in totaal honderdzevenentwintig Kritische Fragmente [1] die Friedrich Schlegel (1772-1829) heeft gepubliceerd.
Hoewel de man zelf één der beroemdste critici en, eveneens in andere opzichten zeer vooraanstaande geleerde was in vooral het Duitse taalgebied, heeft hij zich toch met een kritische blik gebogen over de functie van recensent. Ook in andere landen zijn er uitspraken gedaan over het fenomeen kritiek en het daaraan verbonden zoogdier op twee benen.
Zo las ik in een Academische Agenda van medio jaren zeventig de karakteristieke uitspraak: "Een criticus is iemand zonder benen die de wereld wil leren lopen." Die vaststelling is weliswaar juist, maar tegelijkertijd net zo aanvechtbaar als de opvatting van Oscar Wilde (1844-1900) die de wereld toevertrouwde: "Men kan nog beter een vrouw of een grafschrift geloven dan een criticus vertrouwen."

Friedrich Stolberg
De Duitse letterkundige Friedrich Leopold von Stolberg (1750-1819) verwoordde zijn inzichten omtrent de wisselwerking tussen te tegenpolen als volgt:

Der Dichter und der Kritiker


Ein Dichter, den im kühnen Flug
Der Pegasus gen Himmel trug,
Erhub sich mit des Adlers Eile.
Da schrie mit ungestümen Ruf,
In seiner Rechten eine Feile,
Ein Kritikaster: weile, weile.
Daß ich am linken Hinterhuf
dir noch den letzten Nagel feile.

Richard Dehmel
De, alweer Duitse, auteur Richard Dehmel (1863-1920) heeft in zijn essay Das Bich und der Leser — eine Untersuchung des Verständnisses het boek, dat de tweeed schakel in de keten tussen tekst en lezer — en derhalve eveneens de criticus [2] — omschreven als een spiritstisch medium: "Wer se nicht richtig zu fragen versteht, dem antworten sie falsch oder garnicht. . . . ."
Daarbij noemt hij het voorbeeld van een Afrikaanse wildeman die een priester uit de Bijbel heeft horen voorlezen, daarna het boek bij zijn oren hield en het ongeduldig wegsmeet omdat het hem niets te zeggen had. Deze wilde huisde volgens Ruchard Dehmel — in ieder geval een eeuw geleden — nog in elke ontwikkelde lezer.


[1] Kritische Fragmente, aus dem Lyceum der schönen Künste, 1727.
[2] Als deze tenminste het gegeven en te beoordelen tekst — geheel in oppositie tot datgene wat er zo dikwijls over vrijwel alle critici wordt beweerd — ook werkelijk in zich opneemt en de tekst niet ongelezen bespreekt.
____________
Afbeeldingen
1. Friedrich Schlegel.
2. Friedrich Leopold von Stolberg.
3. Monogram, voorop elk van de delen der Gesammelte Werke van Richard Dehmel.

Wilfried de Jong een etmaal met Heleen van Royen

Iemand die het in zijn hoofd haalt om een etmaal door te brengen met een onzwezen dat zich al tijden profileert als één van de ranzigste figuren die ons land heeft voortgebracht en die zich Gordon noemt, moet zich of heel erg vervelen en daarom een knieval doen voor kijkers, die tot de minst begaafde categorie in ons bestel horen, dan wel niet bij machte zijn om interessante, markante — of om een andere reden aantrekkelijke — partners te vinden voor het televisieprogramma dat de titel draagt 24 uur . . . , wordt uitgezonden door de VPRO op Nederland 3 en Wilfried de Jong als presentator heeft.

Op maandag 18 februari begint de nieuwste aflevering om 20:25 uur en deze duurt ongeveer een uur. In dat programma is nu de beurt aan schrijfster Heleen van Royen (*1965). In de 24 uur die zij met Wilfried de Jong doorbrengt, komen diverse thema's aan bod, variërend van het leven met psychosen en medicatie, over de omvang van de gevaren die zij ondervindt bij het schrijven, en dan nog de overeenkomsten tussen haar romans en die van Lev Tolstoj en Louis Couperus. Tevens wordt het thema van Heleen van Royens sexy imago  besproken, en de suïcide van haar vader.
__________

Afbeelding: De schrijfster Heleen van Royen. (Foto overgenomen van haar website.)

De terugkeer van het Winterboek — eind 2009

De tijd van toen
Tot geruime tijd na de Tweede Wereldoorlog waren er in Nederland in ieder geval twee uitgeverijen die ieder jaar opnieuw een zogeheten Winterboek hebben gepubliceerd. De meest markante en blijvend in herinnering gebleven zijn de edities van Uitgeversmaatschappij Wereldbibliotheek Vereniging in Amsterdam — de Maatschappij voor Goede en Goedkope Lectuur — enerzijds en aan de andere kant was het de Geïllustreerde Pers, eveneens gevestigd in de hoofdstad, die het Margriet Winterboek op de markt bracht.

Hoewel er tussen beide uitgeverijen basale verschillen bestonden — Wereldbibliotheek was geschoeid op sociaal-democratische, de Geïllustreerde Pers daarentegen was van katholieken huize. In de verschillende versies van die — altijd in gebonden vorm gepubliceerde — Winterboeken was een grote variëteit aan bijdragen te vinden: verhalen en versjes, anekdoten en tekeningen, raadsels en humoristische bijdragen. In de WB-editie werd doorgaans tevens aandacht besteed aan een figuur uit de wereld van de kunsten met onder meer speciaal voor die uitgave vervaardigde tekeningen, schilderijen, foto's en zo meer.

Hedendaagse versie

Nieuw Amsterdam Uitgevers — ook alweer gevestigd in de Amstelstad — treedt anno 2009 in de voetsporen van de hierboven genoemde boekenmakers, zij het in een ietwat minder geschakeerde vorm. De uitgave is voorzien van een andere benaming — De Wintercollectie, en daarnaast bestaat de inhoud uitsluitend uit tien verhalen van evenzovele Nederlandse auteurs, die allen bij Nieuw Amsterdam publiceren. Verder hebben zij gemeen dat zij allen na de Tweede Wereldoorlog zijn geboren. Onder hen treffen we gevestigde namen aan, maar gelukkig eveneens enkele schrijvers, die nog niet echt een oeuvre op hun naam hebben staan.

De oudste van hen is Hans Münstermann (*1947) — docent aan de toneelacademie in Maastricht —, de jongste is Anke Scheeren (*1982), die biologische psychologie studeerde aan de Universiteit van Maastricht. Negen van de genoemden zijn nog in leven, Adriaan Jaeggi (*1963) daarentegen, columnist en romancier, overleed in 2008.

Alle verhalen zijn eerder verschenen, hetzij als onderdeel van een roman, als verhaal in een verzamelbundel van één auteur of van een groep, dan wel in een tijdschrift, variërend van Elegance tot Hollands Maandblad.

Hartje winter

Hoewel tal van lezers en anderen niet hebben verwacht dat we in de maanden december en januari met zulke intense winterdagen zouden worden opgezadeld, aangezien men in het achterhoofd de gedachte heeft dat we, wellicht langzaam maar in ieder geval heel zeker, in de richting van warme(re) winter zouden opstoten. Het weertype van dit moment zal dan ook bij een enkeling de gedachte hebben doen postvatten dat het met die opwarming van de aarde net zo'n vaart zal lopen. Dat dezen zich ernstig vergissen, mag dan een feit zijn, het zal niet gemakkelijk vallen ze van hun misvatting te overtuigen. Misschien dat het lezen van de juiste artikelen en boeken ze op andere gedachten zal brengen, althans als ze zich nog niet compleet hebben vastgebeten in het vooroordeel van hun wensdenken.

In ieder geval hebben de mensen met de juiste inschatting en degenen die een open oor hebben voor de feiten, alsmede allen die graag lezen, nu de mogelijkheid zich een beetje te verdiepen in het gevoel dat enkele generaties geleden veel meer was verspreid: men kon terugvallen op de inhoud van het Winterboek, en nu — ondanks alle veranderingen als televisie en elektronica in tal van andere gedaanten — op de inhoud van een — de onderhavige Wintercollectie.

__________

De Wintercollectie 2009 — Goenoeglijke verhalen voor de donkere dagen. Bijdragen van Gerard van Emmerik, Adriaan Jaeggi, Geert van der Kolk, Hans Münstermann, Rascha Peper, Ton Rozenman, Anke Scheeren, Henk Spaan, Eva Maria Staal, Thomas Verbogt.

144 pagina's, paperback; Nieuw Amsterdam Uitgevers, Amsterdam 2009. ISBN 978-90-468-0463-6. Prijs € 5,—.

Twee verhalen van Marie von Ebner-Eschenbach

In de programmareeks Am Abend vorgelesen van de Duitse regionale radiozender NDR Kultur wordt, door Hugo R. Bartels, op de avond van nieuwjaarsdag — tussen 22:00 uur en 22:35 uur — het verhaal Die Spitzin uit 1888 van Marie von Ebner-Eschenbach (1830-1916) voorgelezen.
Op maandag 4 en dinsdag 5 januari, wordt via dezelfde zender, op hetzelfde tijdstip door dezelfde stem het verhaal Der gute Mond van dezelfde auteur voorgelezen.