Jauchzet, frohlocket!Angelika Schrobsdorff, de uiterst fijnzinnige en veelzijdige Duitse schrijfster wordt vandaag tachtig jaar, en haar pocket-uitgever Deutscher Taschenbuch Verlag, heeft de pers daar tijdig opmerkzaam op gemaakt, en als uitgever zie je vanzelfsprekend — althans in de meeste gevallen — niets liever dan dat er veel aandacht aan zo'n bijzondere gebeurtenis wordt besteed, aangezien dat bijna altijd eveneens, in ieder geval enige, extra aandacht voor de boeken van de auteur in kwestie genereert. Voorzover dat de romans, verhalen, herinneringen en overpeinzingen van Angelika Schrobsdorff betreft, valt daar niets tegenin te brengen, aangezien al deze zijn geschreven met een vakmanschap dat meer inhoudt dan alleen het in de juiste volgorde zetten van de benodigde woorden om een aanvaardbare of interessante zin te creëren. Deze auteur is er, decennialang, in geslaagd de meerwaarde, die tussen de regels van het door haar geschrevene te vinden is, op hetzelfde niveau te houden en de ironie en kritiek daarin zodanig te doseren dat er steeds opnieuw een verrassend resultaat uitgekomen is.
Moeilijke tijden
Ze werd in Freiburg (Breisgau) geboren en leefde tot haar twaalfde jaar in Berlijn, maar toen was het 1939 en was er voor haar Joodse moeder geen ontkomen meer aan als ze niet nog snel Duitsland zouden verlaten. Ze vertrokken naar Sofia, vanwaar ze acht jaar later naar Duitsland zijn teruggekeerd. In 1971 trad Angelika Schrobsdorff in het huwelijk met de twee jaar oudere Fransman Claude Lanzmann , waarna ze afwisselend in Parijs en München woonde. Intussen waren er al enkele van haar boeken verschenen, zoals de roman Spuren en een bundel met negen verhalen Der schöne Mann und andere Erzählungen, beide in 1966
[2].Opvallend is dat deze schrijfster, in tegenstelling tot diverse andere, die omstreeks dezelfde tijd waren geboren, niet voorkomt in het Lexikon deutssprachiger Schriftstellerinnen 1800-1945, verschenen in 1986. En een schrijfster die ver van de dagelijkse praktijk stond, kon men haar reeds toen niet beschouwen, vooral doordat ze met de inhoud van haar in 1961 verschene psychologisch- erotische roman Die Herren [a] een schandaal had veroorzaakt. Zelfs in het normaliter zo voortreffelijk gedocumenteerde lexicon van Gero von Wilpert zoeken we haar vergeefs. Dat geldt overigens eveneens voor tal van andere naslagwerken. Gelukkig dat zulks niet per definitie een, zij het onuitgesproken, beoordeling inhoudt met betrekking tot de kwaliteit van de boeken van, niet alleen Angelika Schrobsdorff, maar van al diegenen die door de officiële literatuurgeschiedschrijving worden genegeerd. Bestseller-auteur met miljoenen-oplagen,
Johannes Mario Simmel, die vanaf zijn eerste boek, zich in het 'schemergebied' tussen lectuur en literatuur bewoog, doch goed geschreven en dito gedocumenteerde boeken produceerde, heeft zijn collega eer betuigd met: "Die Schrobsdorff hat ihr Leben lang nur wahre Sätze geschrieben."Persoonlijke diagnoses
In 1983 besloot ze naar Israël te emigreren, en eenmaal daar aangekomen, had de omgeving in een land dat dagelijks met zoveel geweld wordt geconfronteerd, een zeer ingrijpende invloed op haar leven. Dat is eveneens in boeken terug te vinden, en daarin zal men vergeefs het officiële standpunt van de Israëlische regering terugvinden, doch veeleer verslaggeving, gekoppeld aan persoonlijke diagnoses, niet in de laatste plaats met betrekking tot de opstand der Palestijnen. Een oproep tot meer menselijkheid, begrip en tolerantie is dan ook de boodschap die Angelika Schrobsdorff uitdraagt in Jerusalem war immer eine schwierige Adresse [b]. Later, in haar kort na de eeuwwisseling verschenen inventarisatie, Wenn ich dich je vergesse, oh Jerusalem . . . valt meer over haar nieuwe vaderland te lezen in haar terugblik op de tijd dat ze in Jeruzalem was aangekomen en in een prachtig Arabisch huis, met een pittoresk uitzicht op de woestijn van Juda, was neergestreken, en aanvankelijk meende in haar thuisland te zijn. Het eerste hoofdstuk begint met de mijlpaal Millennium en van daaruit kijkt ze terug op een periode vol illusies omtrent vrede en veiligheid,
waardoor het principe van de hoop is gaan wankelen. Voorafgaand aan dat eerste hoofdstuk heeft de schrijfster zeven tekstregels uit het eerste hoofdstuk van Kohelet — in het Oude Testament Prediker — (8,9) opgenomen, waarin sprake is van Niets nieuws onder de zon.In die tussentijd had ze veel in de praktijk geleerd over haar nieuwe vaderland, gereisd en een voorkeur ontwikkeld voor bijzondere plekken. Vooral de oudste stad ter wereld, de inmiddels groen woekerende oase 250 meter onder de zeespiegel, Jericho, heeft haar hart gestolen: "Ach, war das schön als wir in Vollmondnächten ans Tote Meer und nach Jericho fuhren."
Simone de Beauvoir
In het ruim vier bladzijden lange Voorwoord dat Simone de Beauvoir heeft geschreven — voor het boek dat Angelika Schrobsdorff bijna vier decennia na haar laatste verblijf aan de Bulgaarse hoofdstad schreef, Die Reise nach
Sofia, voor het eerst verschenen in 1983 —, wijst deze erop hoe goed Angelika Schrobsdorff er in is geslaagd om de tegenstellingen tussen ons westen en het zo zeer nabije oosten naar voren te halen, ondanks haar ongetwijfeld door dankbaarheid gekleurde preoccupatie. Immers, acht jaar — 1939-1947 — had ze daar met haar moeder in een veilige haven geleefd, eerst in de hoofdstad en vervolgens ondergedoken in een klein dorp, buiten het bereik van de giftige nazi-klauwen. En ook Simone de Beauvoir onderkent de kwaliteiten van deze schrijfster, die haar scherp-ironische en soms felle observaties niet met de mantel der liefde bedekt. Saillant detail daarbij is dat de schrijfster voorin het boek heeft laten opnemen dat alle personen, situaties en dialogen zijn verzonnen. Als rode draad in het verhaal fungeren de ontmoetingen tussen twee jeugdvriendinnen van wie de ene in Sofia, de andere in Parijs leeft. Hun amusante 'prietpraat' heeft, zoals zal blijken, tal van dubbele bodems.Nogmaals Bulgarije
In december 1996 kreeg Angelika Schrobsdorff in Jeruzalem een telefoontje van haar nicht, die haar vertelde welke wantoestanden er in Bulgarije heersten. Als ze de nicht later terugbelt en zegt dat ze op het vliegtuig stapt, verklaart deze haar voor heldin. Maar de schrijfster kan niet anders zelf heeft ze dankzi Bulgarije kunnen overleven, en nu wil ze iets terugdoen. Het verslag van die reis is te vinden in Grandhotel Bulgaria — Heimkehr in die Vergangenheit.
Het boek dat nog in 1997 verscheen, is veel meer dan een gewoon reisverslag of een literaire weergave van haar subjectieve belevenissen. Net als in de voorafgaande, meer essayistische, boeken zijn haar beschrijvingen van de mensen en al datgene dat hen omgeeft, weer haarscherp.Bijzondere moeder
Dat geldt onverminderd voor het portret dat Angelika Schrobsdorff schetst van haar moeder, in een nogal omvangrijk boek — ruim 500 bladzijden met een relatief kleine letter — dat een fascinerend document is geworden. "Sie war so kompliziert wie ein Puzzle das aus Tausenden Stücken zusamenngesetzt ist — und ich mußte diese Teile finden und ineinanderfügen," schrijft ze. En dat is zonder twijfel een niet geringe opgave geweest, want alles wat ze nodig heeft gehad om tot een geheel te komen, was verspreid in brieven, fotoalbums en persoonlijke herinneringen van vrienden van moeder Else, vanaf de jeugdjaren, omstreeks de vorige eeuwwisseling. En dan laat ze in het boek "Du bist nicht so wie andre Mütter" — Die Geschichte einer leidenschaftlichen
Frau zien dat het leven van haar moeder wordt beheerst door een enorme discrepantie tussen harmonie en weelde in een Joods zakengezin in Berlijn, aan het begin van de toen nieuwe eeuw. Een leven vol cultuur in theater, ballet, concerten, gepassioneerdheid, de eerste liefde, en vakanties aan het meer. Dan volgen de veranderingen die niet ingrijpender hadden kunnen zijn: de nazi's komen aan de macht en dat betekent vlucht en ballingschap. Maar Angelika's moeder stelt zich op het standpunt dat men voor een gemeenschappelijk leven niet meer nodig heeft dan een bed, tafel, twee stoelen en heel veel liefde. Dat, heeft haar dochter geconcludeerd, heeft ze niet alleen gezegd, maar ook werkelijk geloofd.Angelika Schrobsdorff beschrijft met een uitzonderlijk ontwikkeld inlevingsvermogen en diepe bewondering, doch tegelijkertijd met de benodigde kritische afstand over de beide levens van haar moeder. Eine Glanzleistung.
Degenen, die het bovenstaande met aandacht hebben gelezen, zal het dan ook niet verbazen dat we haar boeken in volle overtuiging warm in uw belangstelling aanbevelen.
__________
[1] Claude Lanzmann (geb. 1925): filosoof, journalist, fiosoof, filmregisseur en professor voor documentaire film. Hij was redacteur van het tijdschrift Les Temps Modernes, dat was opgericht door Simone de Beauvoir en Jean-Paul Sartre. De grootste internationale bekendheid heeft Lanzmann verworven door zijn film over de Shoah.
[2] De letterontwerpen op de omslagen van de eerste twee boeken in dit artikel,
evenals op het hiernaast afgedrukte omslag van het boek Du bist nicht wie andre Mütter — verder naar boven, in de tekst, is deze afgebeeld in de huidig verkrijgbare versie — zijn van de Zwitsere graficus, schilder en boekontwerper Celestino Piatti, die vanaf het eerste uur voor de dtv-boeken omslagontwerpen, veeal met de illustraties, heeft gemaakt: vanaf Heinrich Bölls Irisches Tagebuch (dtv 1 uit 1961) tot een decennium jaren geleden: zo'n 35 jaar achtereen. Celestino Piatti is op 17 december, 85 jaar oud, te Duggingen (Kanton Basel-Landschaft) overleden.__________
[a] Die Herren, dtv 10894.
[b] Jersusalem war immer eine schwierige Adresse, dtv 11442.
NB: Naast de in het artikel voorgestelde en de beide hierboven genoemde boeken zijn er bij dtv nog drie romans en een bundel verhalen verschenen. Zie daartoe de website van Deutscher Taschenbuch Verlag in München.
____________
Afbeeldingen
De afbeeldingen van de boekomslagen spreken voor zich. De foto van de schrijfster, bovenaan het artikel, is overgenomen van het omslag van Grandhotel Bulgaria.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten