1 september 1886: S. Fischer vestigt uitgeverij

Samuel Fischer.

Het is op 1 september van dit jaar exact 125 jaar geleden dat de van geboorte Hongaarse Samuel Fischer (1859-1934) in Berlijn S. Fischer Verlag heeft gevestigd, een firma die tot op de huidige dag weliswaar bestaat, maar onderdeel van een groter geheel is geworden.
Sedert die vestiging heeft Fischer er veel aan gedaan om zo goed mogelijke letterkundige werken te publiceren, en in veel gevallen is hij daarin geslaagd door talrijke auteurs van rang en stand een grote(re) schare lezers te bezorgen. Onder hen bevinden zich Arthur Schnitzler (1862-1931), Gerhart Hauptmann (1862-1946), Thomas Mann (1875-1955), Stefan Zweig (1881-1942) en Franz Werfel (1890-1945).
Van grote buitenlanders, die tijdens het fin de siècle eveneens een vooraanstaande rol speelden in de Europese letteren, en met name in het Duitse taalgebied, heeft Fischer eveneens edities verzorgd, zoals van de beide Scandinaviërs ─ en beiden eveneens met de Noorse nationaliteit ─ Henrik Ibsen (1828-1906) en diens landgenoot Björnsterne Björnson (1832-1910). Laatstgenoemde kreeg als eerste Scandinaviër de Nobelprijs voor Literatuur (1903).
In het korte programma ZeitZeichen van de Duitse regionale radiozender WDR3 wordt op deze dag, tussen 17:45 uur en 18:00 uur, aandacht besteed aan de stichting van S. Fischer Verlag.

Amerikaanse Schrijfcursussen: Afghanistan en Irak

In het begin van de nacht van woensdag 31 augustus op domderdag 1 september kan men via de tv-zender Nederland 2 een programma bekijken in de reeks VPRO Import, hetgeen wij graag willen aanbevelen in de belangstelling van allen die geïnteresseerd zijn in schrijvers en letteren.
Het gaat daarbij om de documentaire van Richard Robbins uit 2007, Operation Homecoming. In de oorspronkelijke, Amerikaanse versie is daar nog als ondertitel aan toegevoegd Writing the Wartime Experience. Daarin wordt getoond hoe ervaren Amerikaanse schrijvers door de Amerikaanse regering werden 'uitgezonden' naar Afghanistan en Irak, om cursussen in schrijven te geven aan de aldaar gelegerde troepen.
De oogst van dat als zaaien van voldoende prikkeling die moest uitmonden in ware producten van het Schrijfproces bestaat in een grote hoeveelheid gedichten en verhalen, brieven en dagboeken, die als basis dienen voor de documentaire, die zal worden uitgezonden tussen 00:10 uur en 01:30 uur.
Herhalingen worden verzorgd door het digitale televisiekanaal Holland Doc 24, in de loop van donderdag 1 september, tussen 22:10 uur en 23:30 uur; op vrijdag 2 september volgt een tweede herhaling op hetzelfde digitale kanaal, dan tussen 17:50 en 19:10 uur.

W.F. Hermans-documentaire via Cultura 24

De digitale Nederlandse televisiezender Cultura 24 presenteert op woensdag 31 augustus de herhaling van een documentaire over de Nederlandse schrijver Willem Frederik Hermans (1921-1995)', die onder meer wordt gekwalificeerd als een groot schrijver met een omstreden persoonlijkheid. Het gaat om een film uit 1989 van Erik Lieshout, getiteld Ik verlang naar niets dat voorbij is terug. Deze bijdrage gaat vooraf aan twee films, die op donderdag en vrijdag aansluitend zullen worden uitgezonden op hetzelfde kanaal. Meer daarover in een bijdrage van heden op onze zustersite Tempel der filmkunst.
De documentaire wordt uitgezonden tussen 19:49 uur en 21:08 uur.

Cultura: Letter en geest ─ over Frans Kellendonk

Het digitale vierentwintig uurs televisiekanaal Cultura 24 herhaalt in de nacht van zondag 28 op maandag 29 augustus, tussen 00:00 uur en 00:52 uur, een aflevering uit het NPS-programma Het uur van de wolf: in dit geval de documentaire Letter en geest ─ over Frans Kellendonk.
Daarin wordt ingegaan op het werk van de in 1990 overleden schrijver (geboren in 1951), die ─ evenals Doeschka Meijsing (geboren 1947), Dirk Ayelt Kooiman (geboren 1946) en Nicolaas Matsier (geboren 1945) ─ een rechtgeaarde vertegenwoordiger van het Academisme in de literatuur was.
In 1982 is Kellendonks Letter en geest ─ Een spookverhaal verschenen, een roman vol dubbele bodems; een boek echter dat een storm van kritiek en de daardoor ontstane discussies heeft losgemaakt. De auteur werd onder meer beschuldigd van antisemitisme en homohaat. Hoewel zulks in theorie beide mogelijk is, lijkt het nogal onwaarschijnlijk dat de homoseksueel Frans Kellendonk een homohater is geweest. In een radiocolumn uit dezelfde periode als Letter en geest heeft hij weliswaar als laatste zin de woorden "De homoseksualiteit de wereld uit, te beginnen bij Nederland" gebruikt, maar dat was in de tijd dat die woorden werden gebruikt in de strijd tegen kernwapens. Het ligt objectief dan ook voor de hand dat er sprake was van satire of andersoortige, al dan niet literaire, humor. De inhoud van de column gaf dat ook al aan: het Romeinse rijk zou 'immers' ten onder zijn gegaan aan de aldaar heersende homoseksualiteit, en dat 'feit' zou men kunnen doortrekken naar de (toen) huidige tijd.
De inhoud van de documentaire zou u verder op weg kunnen helpen om te komen tot een eigen oordeel over het boek en, mede daardoor, over de plaats van de auteur binnen onze letteren.

Speelfilm naar Balzacs roman La Peau de chagrin

Driemaal in één week
De door TV5 Monde op dinsdag 23 augustis, 's avonds tussen 21:00 uur en 22:40 uur uit te zenden speelfilm La peau de chagrin uit 2010 van de Belgische regisseur Alain Berliner (geboren 1963) wordt in de VPRO-Gids aangemerkt als misdaadfilm naar de gelijknamige roman van de Franse literaire grootmeester Honoré de Balzac (1799-1850), en dat is simpelweg ten onrechte, aangezien niet elke roman, respectievelijk speelfilm waarin een misdaad voorkomt, vanzelfsprekend een misdaadroman, respectievelijk misdaadfilm is. 

Honoré de Balzac ca. 1825.

In La peau de chagrin krijgt een arme schrijver genaamd Raphael van een antiquair een huid, waardoor hij elke wens in vervulling kan doen gaan, maar voor elk van zijn wensen boet hij een aantal levensjaren in.
TV5 Monde herhaalt deze speelfilm in dezelfde week nog tweemaal: eerst in de vroeg avonduren van donderdag 25 augustus, tussen 18:35 uur en 20:15 uur; en dan nog eens op vrijdag 26 augustus, vroeg in de middag tussen 14:05 uur en 15:40 uur.

Weltschmerz
Balzac had zich ten doel gesteld de roman als weergave van de gehele maatschappij voor te stellen. La peau de chagrin is de geschiedenis van Rapahel de Valentin, die wordt beheerst door de symmetrie in de verhaallijn: enerzijds het doodsverlangen aan het begin van het verhaal, met daartegenover de doodsangst aan het slot.De fantastische elementen in de voor het overige tamelijk realistische weergave en de aspecten ─ met voorop Weltschmerz ─ komen tegemoet aan de smaak van het tijdsgewricht. Voornamelijk dat laatste aspect zal er voor hebben gezorgd dat de uitvinder van de literaire Weltschmerz, de oude heer Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832) ─ die reeds 82 jaar oud was toen Balzacs roman uitkwam ─ zich zeer enthousiast heeft betoond. Op 11 oktober 1831 noteerde hij: "Es ist ein vortreffliches Werk neuester Art, welches sich dadurch auszeichnet, daß es sich zwischen dem Möglichen und Unerträglichen mit Energie und Geschmack hin und herbewegt, und das Wunderbare als Mittel, die merkwürdigsten Gesinnungen und Vorkommenheiten sehr konsequent zu gebrauchen weiß, worüber sich im Einzelnen viel Gutes würde sagen lassen."
Goethe moet het Franse origineel hebben gelezen, aangezien pas in 1841, negen jaar na diens overlijden, een Duitse versie is verschenen. In 1982 is er een Nederlandse vertaling, van Jean A. Schalekamp, uitgekomen.

Drama-versie van Women in love op BBC Four-tv

Compilatie uit twee boekenDe Britse televisiezender BBC Four presenteert op maandag 15 augustus, voorlopig voor de laatste keer de gedramatiseerde versie door William Ivory (geboren 1964), met als titel Women in love, van twee romans van David Herbert Lawrence (1885-1930): The Rainbow (1915) en Women in love (1920). Het is de, in ieder geval vooralsnog, laatste keer dat we deze compilatie tot negentig minuten, van het gebeuren in twee behoorlijk omvangrijke romans, op de Britse beeldbuis kunnen zien. OP 31 maart van dit jaar was de eerste uitzending, met een herhaling op de beide volgende dagen; daarna was de film tweemaal te zien op BBC HD-tv.

David Herbert Lawrence heeft van één zijner biografen de kwalificatie The priest of love gekregen; menigeen in de sfeer der letteren, uitgeverijen en boekhandels in Nederland vond dat aardig overdreven, maar we mogen niet vergeten dat Lawrence wel één der pioniers van de beschrijving der vleselijke liefde is geweest en dat zijn Lady Chatterley-boeken ─ drie verschillende versies bestaat ervan ─ het in delen van de samenleving, en in Londens rechtbank Old Bailey langdurig nogal zwaar te verduren hebben gehad, voordat de auteur in 1960 van alle blaam officieel werd gezuiverd.

Worstelen met de liefde
Twee zussen, Gudrun en Ursula Brangwen, worstelen in de nadagen van de Eerste Wereldoorlog nogal met de liefde en met de relatie die ze hebben met twee vrienden: Rupert Birkin en Gerald Crich. Birkin heet model te staan voor Lawrence zelf.
Rosamund Pike (Gudrun), Rachael Stirling (Ursula), Rory Kinnear (Rupert) en Joseph Mawle (Gerald) spelen in deze adaptatie van de romans. Wellicht leidt een positief oordeel van de kijker ertoe dat ze de boeken nog eens ter hand nemen.
De film wordt uitgezonden tussen 23:00 uur op maandagavond (15 augustus) tot 01:30 uur in de nacht op dinsdag de zestiende: onze tijd.
__________
Foto: Een scène uit Women in love. Links ziet u Rosamund Pike als Gudrun Brangwen, en naast haar staat Rachael Stirling die de rol van zus Ursula vertolkt.

Hugo Claus gold als, vooral literaire, alleskunner

Het zal inmiddels wel bijna een halve eeuw geleden zijn dat Neerlands bloedeigen letteren-markies, de heer Gerard (Kornelis van het) Reve tijdens een televisie-interview gevraagd naar een mening met betrekking tot de belletrie van zijn, in het Nederlands publicerende, Belgische collega Hugo Claus (1929-2008). De toen nog niet al te somber kijkende auteur van betondorpsen huize bestempelde deze werken als keukenmeidenromans. In latere jaren wilde iemand tijdens een interview deze goede man opnieuw een dergelijke uitspraak ontlokken, doch gevraagd naar de andere, toen als topauteurs van Neerlands literaire scene geldende pennenlikkers ─ Willem Frederik Hermans (1921-1995), Harry Mulisch (1927-2010), en tussen de velen onzer zuiderburen welke de pen vlijtig hanteerden, opnieuw de heer Claus ─ noemde hij dezen, stuk voor stuk, een begenadigd schrijver.
De tweede, Nederlandstalige Belgische televisiezender Canvas presenteert op zondag 14 augustus, tussen 22:40 uur en 23: 35 uur, een documentaire genaamd De veelvraat Hugo Claus, over de talrijke aspecten van het talent van deze, in eerste instantie schrijver, die meer dan eens op de nominatie stond voor de Nobelprijs Literatuur, zoals dat met onder anderen zijn Nederlandse collega Mulisch het geval is geweest, en voordien met de man die, volgens 's lands toenmalige superpoëet A. Roland Holst (1888-1976) sneller schreef dan God kon lezen: Simon Vestdijk (1898-1971).
Deze Belg gold, niet ten onrechte, als alleskunner: niet alleen schreef hij romans en novellen, drama's en gedichten. Daarnaast trad hij op als regisseur van speelfilms en toneelstukken. Veel minder bekend over deze Hugo Claus is het feit dat hij in de jaren zestig van de vorige eeuw voor de Belgische televisie werkzaam was als modecommentator.
In de documentaire komen tal van andere kunstbeoefenaren, respectievelijk directe collega's van Hugo Claus aan het woord.
__________
Foto: Hugo Claus in 1961, tijdens de première van de speelfilm Het Mes, naar zijn korte verhaalgeregisseerd door Fons Rademakers.

Kunststof-radio: Gesprek met Lieke Marsman

Lieke Marsman.
Foto overgenomen
van de webiste van
Met andere zinnen.

Twee prijzen op één dag

Literair criticus Arjan Peters uitte zich in enthousiaste bewoordingen over de jonge dichteres Lieke Marsman (geboren 1990). Nomen est omen ben je dan geneigd te denken, ook al is bekend dat ze geen familie van de in 1940 omgekomen dichter met dezelfde familienaam is, maar misschien is verwantschap in ander opzicht wel iets om, na kennisname van haar poëzie, over na te denken.
Ze kwam onder meer in het nieuws door het feit dat ze, in juni van dit jaar, op één dag twee onderscheidingen mocht ontvangen: de C. Buddingh'-prijs voor het beste prozadebuut en de Debuutprijs van het Belgische tijdschrift Het liegend konijn.

Radiogesprek met de dichteres

In het NTR-radioprogramma Kunststof dat op dinsdag 9 augustus, tussen 19:02 uur en 20:00 uur via Radio 1 zal worden uitgezonden, kan men oorgetuige zijn van een gesprek met Lieke Marsman.
Momenteel studeert zij filosofie te Amsterdam, en is ze redacteur van het literaire tijdschrift Met andere zinnen. Nog zeer jong had ze al een sterke voorkeur voor het lezen van poëzie, hetgeen bij haar leidde tot het schrijven van gedichten. Bij de Kunstbende wist ze reeds aandacht te genereren, en dat geldt ook voor haar bijdragen in de sfeer van Doe maar Dicht Maar.
Uit de korte biografische schets in Met andere zinnen blijkt dat Lieke Marsman nog niet is toegekomen aan de omvangrijke romans uit de wereldliteratuur, maar ze hoopt ooit zover te geraken.

ARD woensdagavond: Portret van Günter Grass

Eén van de drie
In een aflevering van de ARD-reeks Deutschland, deine Künstler wordt op woensdag 3 augustus, tussen 22:45 uur en 23:30 uur, een portret voorgesteld van de schrijver Günter Grass, die in 1927 in Danzig werd geboren.

Op de scala van auteurs die in het naoorlogse Duitsland tot de beteren behoorden, is er, net als in Nederland ─ met Vestdijk, Hermans en Mulisch ─ een absolute top ontstaan van drie schrijvers, althans naar buiten toe; niet iedereen deelt, ook al net als bij ons, de opvatting wie de drie beste schrijvers toen waren. Het meest in de publieke belangstelling stonden toen Heinrich Böll (1917-1985), Martin Walser (geboren 1927) en de protagonist van het tv-portret op Duitsland 1.
Criticus Marcel Reich-Ranicki (geboren 1920) is, zoals we dat van hem gewend zijn, duidelijk geweest in zijn voorkeuren, en dat is best. Maar als beste auteur uit de periode in kwestie ─ in zijn geval tot heel lang na de hoogtijdagen ─ werd altijd weer Wolfgang Koeppen (1906-1996) naar voren geschoven.

Het geweten van de natie
Al snel werd duidelijk dat Heinrich Böll, van lieverlee, het geweten van de (West-)Duitse natie was geworden, maar mat Günter Grass zich zelf graag die positie aan. Dat had tot gevolg dat ook de kritiek niet zelden in eerste instantie op, en eveneens dikwijls tegen, hem was gericht, vooral als het ging op zijn politiek-maatschappelijk optreden en in mindere mate op zijn literaire prestaties. Die elementen zullen zonder twijfel aan de orde komen in het ARD-portret.