Door toeval weergevonden: Vicente Blasco Ibáñez

Bodega (1905) — Wijn en liefde
Tijdens een van de vele zoeksessies in de opruimingskratten, -dozen en -stapels bij een antiquariaat in mijn woonplaats naar een boekje dat ik er een paar dagen eerder in het voorbijgaan had gezien, stiet ik, voor vijftig cents, op een gebonden exemplaar van de in 1918 door J.M. Meulenhoff in het Nederlands uitgegeven roman Wijn en liefde — oorspronkelijke titel Bodega — uit 1905. Het is geschreven door de Spanjaard Vicente Blasco Ibáñez (1867-1928), de man die op één dag na 61 jaar oud is geworden, en gedurende vijfenveertig jaar — zijn eerste roman schreef hij toen hij veertien jaar was — een grote hoeveelheid korte verhalen, romans en essays, en daarmee in zijn tijd de meest gelezen en meest vertaalde Europese schrijver was. Toen de New Yorkse International Book Review in 1924 een enquête hield, bleek Ibáñez in populariteit direct na Herbert George Wells de lijst van meest populaire auteurs in de Verenigde Staten mee aan te voeren.
Het feit dat hij al zo vroeg toegaf aan de neiging tot schrijven, heeft deze man niet gehinderd ook op tal van andere gebieden werkzaam te zijn. Zo heeft hij op zijn zeventiende de benen genomen en reisde hij in een derdeklas rijtuig naar de hoofdstad, waar hij een tijdang als secretaris van de toen blinde schrijver Manuel Fernández y Gonzáles (1821-1888) gewerkt. Ook de politiek trok hem en al snel sprak hij klare taal op tal van bijeenkomsten. Bij zo'n gelegenheid werd hij gearresteerd, nog niet omdat hij een relatief opruiende toespraak hield, maar omdat hij als minderjarige van huis was gevlucht.
Later studeerde hij Rechten in Valencia en daarna trad hij in dienst van de Republikeinse Partij. Dat laatste heeft hem dikwijls in moeilijkheden gebracht. Hij raakte verwikkeld in rellen en werd diverse malen uitgedaagd tot een duel. Bij dertig gelegenheden werd hij in de gevangenis gegooid.

Vlucht uit eigen land
In de hoop zo een nieuwe gevangenisstraf te kunnen ontlopen, vertrok Vicente Blasco Ibáñez in 1889 naar Parijs. Zes jaar later ging hij van daar uit door naar Italië. Als politicus was de man zeer geliefd en hij werd dan ook maar liefst zeven keer als volksvertegenwoordiger gekozen voor de Republikeinse Partij, totdat hij in 1909 de politiek vaarwel heeft gezegd, ging reizen — eerst door Frankrijk en vervolgens door de Verenigde Staten. Uiteindelijk koos hij domicilie te Menton aan de Côte d'Azur, daartoe in staat gesteld door het enorme succes van zijn boeken na de eerste wereldoorlog. Hij is daar in 1928 overleden.
Hoewel zijn roem als politicus aanzienlijk was, genoot hij als schrijver een nog grotere bekendheid, vooral als een der belangrijkste Spaanse auteurs van korte verhalen uit die tijd. Zijn epiek wordt gekenmerkt door een heel directe stijl en taal. In de eerste tijd speelden al deze romans in de omgeving van Valencia en kunnen daarmee tot het regionalisme worden gerekend. Daarin wordt het leven van boeren en vissers realistisch beschreven.
In de tweede periode, vanaf 1904, publiceert hij zogeheten themaromans met daarin gebeurtenissen, die erop wijzen dat het gebruik van geweld is toesgestaan om maatschappelijke problemen tot een oplossing te brengen.
Voor de derde sectie heeft Ibáñez inspiratie gevonden in Zuid-Amerika waar hij een tijdlang heeft doorgebracht, aangezien hij het plan koesterde zich daar te vestigen. In één van de romans
uit die tijd wordt het thema van de immigratie van Spanjaarden in dat werelddeel uitvoerig behandeld.
De vierde periode in zijn epische scheppingskunst getuigt van Ibáñez' keuze, bij het uitbreken van de eerste wereldoorlog, vóór de geallieerden. Twee romans zijn daarbij van doorslaggevende betekenis. Eén over de lotgevallen van een Argentijnse familie aan weerszijden van de oceaan: Los cuatro jinetes del Apocalipsis (1916), het andere over het optreden van de Duitse krijgsmarine in het Middellandse-Zeegebied, getiteld Mare nostrum. De verfilming van dat boek door Rex Ingram in 1926, met dezelfde titel, heeft ervoor gezorgd dat Ibáñez wereldwijd flink wat meer bekendheid heeft gekregen.
In zijn laatste levensjaren heeft hij nog twee romans geubliceerd die het tot grote bekendheid hebben gebracht: El papa del mar (1925) — wel een prikkelende titel: De paus van de zee — en een fictieve biografie over Christoffel Columbus.
Er zijn nog enkele andere van zijn boeken dan het bovengenoemde verfilmd en verder zijn diverse van Ibáñez' romans voor het toneel bewerkt. Zijn Obras Completas zijn in drie delen verschenen.

Afbeeldingen
1. Voorplat van de Nederlandse editie uit 1918 van Wijn en liefde, uitgegeven door Meulenhoff te Amsterdam.
2. Vicente Blasco Ibáñez (1867-1928), hier met sigaar.
3. Idem, zonder sigaar.
4. Handtekening de schrijver.

Tal van Nederlandse schrijvers met een portret of interview deze week op de vaderlandse televisie

Gerard Reve
Op dinsdag 18 maart is op het themakanaal GeschiedenisTV de reportage te zien die in 1975 in de VPRO-reeks Berichten uit de samenleving is vertoond, waarin Gerard Reve (1923-2006) uit eigen werk voorleest en na afloop in de kleedkamer een ontmoeting heeft met Anton Haakmat, die hem speciaal opzoekt omdat Reve een "uiterst racistisch gedicht" zou hebben voorgedragen.
De korte reportage, die minder dan een kwartier in beslag neemt, wordt tussen 19:46 uur en 20:00 uur uitgezonden. Een herhaling volgt op woensdag 19 maart, tussen 23:46 uur en middernacht op dezelfde zender.

Gerrit Achterberg
Eveneens op GeschiedenisTV en ook op dinsdag 18 maart wordt de bijna een uur durende documentaire getoond over de in menig opzicht uitzonderlijke dichter Gerrit Achterberg (1905-1962), die in 1980 door Jelle van Doornik samen met Wim Hazeu werd gerealiseerd en de titel draagt Wat niet goed is, is niet geschreven: Gerrit Achterberg. Deze film werd al eerder op dit kanaal vertoond, en zal ongetwijfeld over niet al te lange tijd op die zender nogmaals worden voorgesteld. Op dinsdag 19 maart beslaat deze documentaire het laatste uur van de dag, precies tot aan middernacht.

Adriaan Roland Holst
We blijven nog even op hetzelfde themakanaal omdat daar op woensdag 19 maart tussen grofweg half negen en half tien 's avonds een schrijversportret wordt voorgesteld getiteld De onvergetelijke Adriaan Roland Holst, die leefde van 1888-1976.
In dat gefilmde portret is onder meer een gesprek opgenomen dat Emmy Hufde met de dichter heeft gevoerd over zijn leven en werk.

Boudewijn Büch
Eveneens op woensdag 19 maart wordt een portret van de kleurrijke, wonderlijke, hier en daar manische en dientengevolge omstreden Nederlandse schrijver, dichter en televisiepresentator Boudewijn Büch (1948-2002) vertoond op Nederland 2, tussen 22:55 uur en 23:50 uur.
De titel van dit filmportret luidt Boudewijn Büch: de dichter, de dodo en het demasqué. Het is en documentaire van Coen Verbraak. Ondanks al die literaire functies heeft Büch de grootste bekendheid verworven door zijn televisieserie voor de Vara, De wereld van Boudewijn Büch. Daarvoor heeft hij de meest uiteenlopende plekken van de globe bezocht, en niet zelden ging het daarbij om plaatsen, die nauwelijks één Nederlander ook maar passief kende.
Het beste voelde Boudewijn zich op zij gemak in bibliotheken en op eilanden — twee van zijn boeken dragen een korte maar krachtige titel Eilanden, respectievelijk Bibliotheken. Musea en kerkhoven waren eveneens fenomenen, die een onweerstaanbare aantrekkingskracht op het in verscheiden opzichten bijzondere wezen Boudewijn Büch hebben uitgeoefend.
In het kader van de boekenweek wordt deze documentaire van Coen Verbraak herhaald. Dat in de titel de uitgestorven loopvogel dodo voorkomt, vindt zij oorsprong in de enorme fascinatie die BB voor dit fenomeen had. Het woord demasqué zal in deze context onvermijdelijk zijn geweest omdat Büch tal van biografische data heeft verstrekt die uit de dikke duim der dichterlijke fantasie waren ontsproten, en dan ook uitsluitend literatuur hadden moeten blijven.
Pseudologia fantastica heet die afwijking.

Hella Haasse
Op donderdag 20 maart presenteert GeschiedenisTV in de reeks Markant van de NPS een portret uit 1990 van de schrijfster Hella Haasse — de enige nog levende van de auteurs, die in het kader van dit artikel worden genoemd. De uitzending begint om 18:46 uur en duurt een kleine vijftig minuten. Ze heeft de grootste bekendheid verworven met haar boeken over Nederlands Indië, maar daarnaast is er nog wel zo het één en ander in haar oeuvre dat niet uit het oog mag worden verloren. In dit filmportret vertelt de schrijfster anno 1990 over haar schrijverschap. De uitzending zal op vrijdag 21 maart worden herhaald tussen 22:28 en 23:16 uur.

Willem Frederik Hermans
Direct na het Markant-portret van Hella Haasse wordt op donderdag 20 maart via hetzelfde themakanaal een aflevering uit 1975 van de reeks Machiavelli van de VPRO uitgezonden. Daarin is een interview opgenomen dat Hans Keller in genoemd jaar met de schrijver W.F. Hermans heeft gevoerd. Als ik me niet heel sterk vergis, scheidt de befaamde mandarijn WFH wel weer enig zwavelzuur af.
Deze film wordt eveneens op vrijdag 21 maart herhaald, tussen 23:43 uur en 23:55 uur.
____________
Afbeeldingen
1. Afbeelding op de voorzijde van Reve's boek Zondagmorgen zonder zorgen uit 1995. In de openbare bibliotheken van ons land stond dit boek gecatalogiseerd onder Geloofsproblematiek en onder Homoseksualiteit, Mannen.
2. Voorplat van de aangepaste editie (1984) met daarin opgenomen de bundel Blauwzuur, die in de eerste uitgave van de Verzamelde Gedichten in 1963 nog ontbrak.
3. Adriaan Roland Holst, hier samen met Simon Vestdijk.
4. Voorzijde van Boudewijn Büchs Bibliotheken uit 1984.
5. Voorzijde van de pocketeditie (zesde druk, 1965) van Hella Haasse's Oeroeg uit 1948, dat als anoniem Boekenweekgeschenk werd uitgegeven. De lezers moesten dan, op basis van een aantal gegevens, raden wie de auteur was.
6. Portretfoto van Willem Frederik Hermans.

Literaire ontmoeting uit 1962 van Hans Gomperts met Simon Carmiggelt op Geschiedenis TV

Vergane glorie?
Maar al te dikwijls heb ik de laatste paar jaren te horen gekregen dat "de tijd van Simon Carmiggelt" nu echt wel definitief voorbij zou zijn. Zelf voel ik dat niet zo doordat ik nog regelmatig stukjes van hem met groot genoegen herlees en als ik ergens iets tegenkom dat over deze man is geschreven — zoals relatief recentelijk het levensverhaal over de Grootmeester van het milde columnistendom, geschreven door Sylvia Witteman en Thomas van den Bergh. Het bewuste exemplaar was zelfs nog verpakt in het krimpfolie van de uitgever, maar kostte toch slechts twee euro. Voilà!
In mijn gymnasiumtijd meed de lerares Nederlands — die overigens uitblonk in veelzijdigheid — de Kronkel-bijdrage in de bloemlezing, omdat zij het journalistiek vond en geen literatuur. Dat zagen sommigen echter geheel anders. Ten eerste kan men het bestaan van literaire journalistiek niet ontkennen, al wordt ook dat veelvuldig gedaan aangezien de beide begrippen per definitie een contradictie zouden inhouden. Deels juist, deels zeer bekrompen.
Ooit verklaarde uitgever Geert van Oorschot het te betreuren, Carmiggelt niet in zijn fonds te hebben. Carmiggelt 'zat' bij de Arbeiderspers, en gedurende een bepaalde periode, die nu alweer enkele decennia achter ons ligt, bepaalde Kronkel, samen met Annie M.G. Schmidt en Maarten 't Hart het eerste gezicht van dit uitgeversbedrijf en zorgden zij met de verkoop va hun boeken ervoor dat de zaak niet alleen draaiend werd gehouden, maar dat deze zich tegelijkertijd kon veroorloven moeilijk verkoopbare — en derhalve geen winst belovende auteurs — toch uit te geven.

Literaire ontmoeting
Enfin, het themakanaal GeschiedenisTV zendt op zaterdag 15 maart, tussen 21:56 uur en 22:36 uur een herhaling uit van de confrontatie, die tussen Hans Gomperts (1915-1998) en Simon Carmiggelt (1913-1987) in 1962 plaatshad in de reeks Literaire ontmoetingen van de Avro. Het valt te hopen dat de andere afleveringen van dat programma successievelijk zullen volgen.

Kronkels ingeleid en gelezen
Op vrijdag 21 maart, 's avonds tussen 23:16 uur en 23:43 uur zal via hetzelfde themakanaal een aantal stukjes van Simon Carmiggelt, die hij tijden achtereen dagelijks voor het dagblad Het Parool heeft geschreven, door de schrijver zelf ingeleid en vervolgens voorgedragen door de acteur Kees Brusse, die daarvoor plaats heeft genomen in een speciaal kroegdecor.

Afbeeldingen
1. Voorzijde van het stofomslag van het levensverhaal van S. Carmiggelt, dat voor het eerst werd uitgegeven in 1998.
2. Buste van Simon Carmiggelt.
3. Hans Gomperts, hoogleraar, essayist en televisiepresentator.
4. Acteur Kees Brusse (geb. 1925), die Kronkels leest.

Das verborgene Wort van Ulla Hahn als tweedelige film Teufelsbraten in het eerste Duitse programma

Verborgen woorden in onvergetelijke beelden
Woensdag 12 maart, om 20:15 uur wordt op het eerste publieke Duitse televisienet ARD/Das Erste de eerste helft van de in totaal drie uur durende, speciaal voor het huiskamerscherm gerealiseerde, speelfilm Teufelsbraten van regisseuse Hermine Huntgeburth uitgezonden. Het is een gecomprimeerde omzetting in beelden van de roman Das verborgene Wort van de Duitse schrijfster Ulla Hahn, die ooit via de dichterkolommen van de in die tijd nog ietwat deftige, conservatieve Frankfurter Allgemeine Zeitung een wel zeer ruime bekendheid heeft verworven. Enerzijds heeft haar dat veel belangstelling en 'werk' opgeleverd, anderzijds werd ze — althans in den beginne — over de hekel gehaald doordat ze al te nadrukkelijk door de Duitse literatuurhalfgod in de redactie van die krant, Marcel Reich-Ranicki, al te schaamteloos werd geprotegeerd.
Hoe dan ook, op termijn heeft Ulla Hahn na verloop van tijd enkele respectabele boeken geschreven, die terecht de nodige aandacht bij pers en publiek hebben weten te genereren. Ook schreef ze korte verhalen [1] en essays waarvan vooral de laatste bundel getuigt van een enorm en veelzijdig interessegebied en een uitzonderlijke eruditie, die de eventuele twijfels van anno dazumal volkomen in de schaduw stellen. [2]

Een andere wereld
Wie kan lezen — maar dan wel in de klassieke betekenis van verzamelen, bijeenrapen, sprokkelen en systematiseren — belandt in een andere wereld en leeft daarmee, al dan niet diep ingrijpend tijdelijk een ander en, indien dat nodig mocht zijn, hopelijk beter leven. Dat leidt dan al gauw tot opnieuw lezen en zo snijdt het mes aan twee kanten, want wij vinden dat het boek in de klassieke vorm moet blijven bestaan, mede vanwege het direct tastbare dat het fenomeen boek met zich meebrengt. Op dat punt slaan wij maar al te graag de raadgevingen van Salomo [3] in de wind, aangezien wij de "vermoeijing des vleesches" graag willen ondergaan door "veel lezens" en de hoop koesteren anderen daartoe altijd maar weer te kunnen aanzetten.
Dit gezegd hebbende, willen we onmiddellijk terugkeren naar het boek van Ulla Hahn, dat nu in een speciale editie als 'Das Buch zum Film Der Teufelsbraten' bij dtv voor een bewust laag gehouden prijs sedert medio februari beschikbaar is. Mocht u de moeite nemen de film te gaan zien en daarvan iets kunt meenemen — om het nu maar eens populair te zeggen —, zou het wellicht een goede gedachte zijn om dat boek daarna aandachtig te lezen. Ook het Duitse blad Brigtte schreef naar aanleiding van een vorige druk reeds dat elk leesuur, besteed aan dit boek, de moeite loont.
Niet alleen heeft u dan alles uitgebreider dan via de beeldbuis — al geven velen nu juist de voorkeur aan zo'n gecompromieerde versie met beelden — maar kunt u de bijzondere dialectwoorden die Ulla Hahn gebruikt, opzoeken in het ruim twee pagina's beslaande Wörterverzeichnis, waarin het voorkomende Dondorfer Platt wordt verklaard.

Onbegrepen kind
Het 'autobiografisch belaste' boek Das verborgene Wort — voor het eerst verschenen in 2001 — vertelt het verhaal van Hildegard Palm, die in 1945 in Dondorf bij Keulen werd geboren. Begin jaren vijftig komt ze met veel vragen, die de meeste gezinsleden irriteren en die haar daarom steeds uitschelden. Hildegard wil koste wat kost leren lezen en schrijven. Alleen de grootvader begrijpt haar, en als ze hem op een dag vraagt: "Hoeveel kanten heeft een ding?" krijgt ze het adequate antwoord: "So viele, wie wir Blicke für sie haben." En daarmee is de toon gezet, niet alleen voor zover dat de wensen en verlangens van het meisje betreft, maar evenzeer wat de gevolgen van haar vorsersnatuur zullen zijn. En die blijven niet uit: ze gaat, arbeiderskind, hoogduits praten, en na een tijdje citeert ze Schiller, met alle gevolgen vandien. Als ze negen jaar is, begint ze met het aanleggen van een verzameling van woorden en zinnen, als contrapunt bij het gebrul van de vader en de fluisterend communicerende moeder. De tegenstand blijft niet uit, ook niet bij mensen buiten het gezin en de directe omgeving. Vol afgrijzen 'ziet' ze voor zich wat haar te wachten staat, maar daarmee neemt ze geen genoegen, en ze kiest de weg van bevrijding door het woord, dat zijn vaste rots va behoud heeft in de literatuur. Kortom, ze toont naar alle kanten ruggengraat.
In die context past de laatste strofe van het gedicht Wirbelsäule van Ulla Hahn:

Aber Phantasie und Erkenntnis-
Theorie
knöpfen dich langsam sorgfältig auf
bis auf die Knochen.

__________
[1] Ulla Hahn: Liebespaare — Erzählungen. 240 pag., gebonden. Deutsche Verlags-Anstalt, München, 2006; ISBN 978-3-421-05953-5.

[2] Ulla Hahn: Dichter in der Welt — Mein Schreiben und Lesen.
320 pag., gebonden. Deutsche Verlags-Anstalt, München, 2006;
ISBN 978-3-421-05951-9.

[3] Prediker (Ecclesiaticus) Hoofdstuk 12, vers 12:
"En wat boven dezelve is, mijn zoon! wees gewaarschuwd: van vele boeken te maken is geen einde, en veel lezens is vermoeijing des vleesches." (Statenvertaling)
__________
Ulla Hahn: Das verborgene Wort — Roman. 624 pag., paperback. Deutscher Taschenbuch Verlag, München, März 2008 – 2. Auflage April 2008. Sonderausgabe: Das Buch zum Film Teufelsbraten. ISBN 978-3-423-21055-3; Prijs € 9,95 (in de gehele BRD en in Nederland bij Boekhandel Die Weisse Rose, Amsterdam).
____________
Afbeeldingen
1. Voorplat van de dtv-Sonderausgabe van Das verborgene Wort (maart 2008).
2. Voorplat van de verhalenbundel Liebespaare.
3. Ulla Hahn (Foto van dtv, © Manfred Thomas, Münster).
4. Voorplat van de essaybundel Dichter in der Welt.

Paniek in VS door 'hoorspelversie' van Wells-roman

Radiobewerking
Maandag 10 maart kan men op de tweede Nederlandstalige Belgische zender Canvas, tussen 21:40 uur en 22:07 uur een BBC-documentaire zien uit de reeks Dys that shook the world. Deze verhalen stuk voor stuk van zeer uitzonderlijke gebeurtenissen. In de aflevering die maandag wordt voorgesteld, gaat het over de opvallend realistische radiobewerking van de roman The war of the worlds uit 1898 van Herbert George Wells (1866-1946), die op 30 oktober 1938 — ter gelegenheid van Halloween — in de Verenigde Staten voor zoveel paniek heeft gezorgd dat er van een doorsnee hoorspelversie geen sprake meer kon zijn. Regisseur Orson Welles heeft daar weliswaar een zeer fraai staaltje vakmanschap aan de dag gelegd, maar de sfeer van Halloween zal zeker een rol hebben meegespeeld dat er zo'n ophef over is ontstaan.

Wells' science fiction roman
De romanschrijver Wells heeft er met zijn boek mede voor gezorgd dat zijn bijna-naamgenoot Welles wereldfaam heeft verworven vanaf het moment dat dit hoorspel werd gerealiseerd. Het was met de duur van één uur vanzelfsprekend een zeer gecomprimeerde versie van de inhoud van Wells' verhaal. Orson Welles heeft, gezien zijn persoonlijkheid, ongetwijfeld willens en wetens de nadruk gelegd op die elementen in de roman, welke verslag doen van de invasie van de aarde door de marsmannetjes. Mede het moment (Halloween) moet ertoe hebben bijgedragen dat één en ander voor de toehoorders bij de krakende luidsprekers van de radio anno toen begrijpelijkerwijs als een aaneenschakeling van nieuwsberichten over deze invasie zal hebben geklonken. Zij dachten dan ook en masse dat het om een ware buitenaardse invasie ging.
Welles schreef zo op meer dan één punt geschiedenis: niet alleen qua impact op de luisteraars, maar onder de streep is het gebeuren het meest succesvolle hoorspel uit de geschiedenis van dat fenomeen gebleven.
____________
Afbeeldingen
1. Orson Welles in 1937, een jaar voor de spectaculaire radiouitzending.
2. De Engelse schrijver Herbert George Wells.