Autobiografische fragmenten kindertijd rond 1800

Am Abend vorgelesen

J.H.W. Tischbein, vóór of in
1817,.vereeuwigd door de
Zwitser Johann Heinrich
 Lips (1758-1817) 

Twee weken achtereen wordt, tijdens de avonduren — tussen 22:00 uur en 22:35 uur van de zogeheten werkdagen: van maandag tot en met vrijdag — via de Duitse regionale radiozender NDR Kultur, in het programma Am Abend vorgelesen, een tiendelige reeks met autobiografische teksten voorgelezen, welke betrekking hebben op jeugdjaren van degenen die deze woorden op schrift hebben gesteld. De afleveringen dragen de gezamenlijke titel Deutsche Kindheit um 1800.
De teksten zijn niet afkomstig van alleen maar heren die het auteurschap als professie hebben beoefend, mar tevens van schilders. Onder hen bevindt zich Johann Heinrich Wilhelm Tischbein (1751-1829), een beeldend kunstenaar die tot op de huidige dag zijn roem heeft kunnen handhaven, ongetwijfeld mede door zijn, in vele situaties vertoonde schilderij van Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832) in reiskostuum tijdens diens Italienische Reise.

Twee bekende voorleesstemmen
Voorts worden de luisteraars in die dagen geconfronteerd met:
Johann Christian Sachse (1762-1822), die niet alleenschrijver was, maar tevens bibliotheekassistent.

Arts Christoph Wilhelm
Hufeland. Gravure naar
J.F.A. Tischbein.

Christoph Martin Hufeland, arts en nog zoveel meer, waarschijnlijk tevens de grondlegger van de makrobiotiek (1762-1836). 
Karl Friedrich Klöden (1786-1856), historicus, geograaf en pedagoog, heeft zich over zijn kindertijd rond 1800 in woord en geschrift uitgelaten.
De schilder en etser Ludwig Richter (1803-1884) heeft roem verworven als illustrator van tal van sprookjesboeken en andere, in zijn tijd vooraanstaande (jeugd) literatuur. Ook hij heeft iets van zijn leven in de bewuste periode geboekstaafd.
De, vanwege zijn dubbel-standbeeld van Goethe en Schiller te Weimar, en door zijn standbeeld van Gotthold Ephraim Lessing in Braunschweig, onsterfelijk gebleken beeldhouwer Ernst Rietschel (1804-1861), is eveneens met een tekst vertegenwoordigd.
Dat geldt ook voor Gustav Parthey (1798-1832), die onder meer Jugenderinnerungen heeft gepubliceerd, welke relatief recentelijk opnieuw zijn gepubliceerd.

Ernst Moritz Arndt (1769-1860) heeft in die context ook nog iets te vertellen. Als dichter en als afgevaardigde van de Frankfurter Nationalversammlung heft hij in zijn meer dan negentig jaar durende leven heel wat meegemaakt.
Over al hetgeen is uitgekozen om aan de radioluisteraars voor te lezen, wordt u voorgelezen door Klaus Nägelen (geb. 1927), toneelspeler en hoorspelacteur, en door een oudgediende van de letterlijke en figuurlijke Duitse Bühne: Friedrich Schönfelder (geb. 1916), die zich heeft onderscheiden als theater- en filmacteur, alsook in de functie van televisie-acteur en nasynchronisatie-spreker. In 2007 heeft hij hij daarvoor een publieksprijs mogen ontvangen.

Nieuwe bewerking Wuthering Heights: BBC Radio 3

Emily Brontë, geschilderd
door haar broer Branwell.

De Britse cultuurzender BBC Radio 3 presenteert zondag 27 maart, in Drama on 3 — uit te zenden tussen 21:00 uur en 22:30 uur —, een nieuwe bewerking van het boek Wuthering Heights uit 1847, door de bekendste van de drie schrijvende zusters uit het gezin van dominee Patrick Brontë in Yorkshire, Emily, die leefde van 30 juli 1818 tot 19 december 1848.
De roman is meer dan eens verfilmd en eveneens in de drama-vorm gegoten; het laatste blijkt alleen al uit het adjectief in het begrip nieuwe bewerking. Ook in ons land is deze roman een succes geworden. Ons zijn drie titels bekend onder welke die in vertaling na de tweede wereldoorlog de ronde heeft gedaan en nog steeds doet, vooral antiquarisch, al zullen de twee gelijkende tiels, De woeste hoogte en Woeste Hoogten, het tegenwoordig vast winnen van Het huis der stormen, zoals de titel van een bewerking voor lezers van de bladen van uitgeverij De Spaarnestad luidde.

BBC Four: Vrouwen die liefhebben in twee delen

Voorplat van de Penguin-paperback
van de roman Women in love (1920).

Romans omgewerkt

In 1915  schreef de later beroemde, maar tijdelijk eveneens zeer beruchte [1], Britse auteur David Herbert Lawrence (1885-1930), de roman The Rainbow; in 1920 gevolgd door Women in love. Door velen, onder meer één van zijn biografen, werd hij gezien als hogepriester van de liefde. 

De beide genoemde boeken vormen de basis voor de tweedelige dramaserie, die eveneens de titel Women in love draagt. Daarin spelen onder meer Rosamund Pike, Rachel Stirling en Miranda Bowen.

De korte, maar hopelijk krachtige, serie zal worden uitgezonden in twee afleveringen via BBC Four-tv; het eerste deel in de vroeg nachtelijke uren van zaterdag 26 op zondag 27 maart, tussen 00:35 uur en 03:05 uur onze tijd. Tijdens de uitzending van dit programma wordt over-geschakeld op de zomertijd, vandaar dat het lijkt of dit programma een uur langer duurt dan het geval is.
Het tweede deel wordt een week later door dezelfde zender gepresenteerd.

__________

[1] Berucht is deze schrijver geworden doordat zijn boek Lady Chatterley's Lover uit 1928 in beslag werd genomen op verdenking van pornografische inhoud. Na geruime tijd werd het boek in 1960 van alle blaam gezuiverd aan het einde van een uitermate geruchtmakend proces.

Poëzie Garrison Keillor in The verb; BBC Radio3

Van het literatuurprogramma The verb dat met regelmaat door BBC Radio 3 wordt uitgezonden op een tijdstip gedurende de avonduren, wordt op vrijdag 18 maart, tussen 22:15 uur en 23:00 uur onze tijd, weer een aflevering gepresenteerd; deze keer met twee thema's: Ginger and Black presenteren een muzikale komedie. Aangezien we daarover niet de geringste informatie hebben, beperken we ons tot de schrijver Garrison Keillor (*1942), die in het programma zal voorlezen uit zijn eerste bundel gedichten.
Een algemeen bekende naam in de letteren is Garrison Keillor voor de meeste liefhebbers van de schone letteren, in het origineel of in Nederlandse vertaling, niet. Toch was het eerste boek dat ik van hem wilde kopen — het kostte één gulden, doch van de boekhandelaar in kwestie kreeg ik het cadeau — was een bundel verhalen en brieven, vertaald als Nog steeds getrouwd.
Binnen twee jaar nadien vond ik op een ochtend in een dump-boekenzaak twee van Keillors boeken in het Rngels: een paperback-editie van Lake Wobegan Days uit 1985 [1] en een gebonden grote letter-versie van Leaving Home uit 1987; allebei ongebruikte exemplaren, voor één gulden per boek.
De schrijver is afgestudeerd aan de Universiteit van Minnesota, en heeft zich daarna op tal van culturele terreinen verdienstelijk gemaakt: ruim een decennium — van 1974 tot en met 1987 heeft hij een druk beluisterd radioprogramma gepresenteerd onder de titel A Prairie Home Campanion. Voorts heeft hij vele jaren bijdragen geleverd aan The New Yorker en andere tijdschriften.
__________
[1] De Nederlandse vertaling van dat boek, het leven in Lake Wobegan, werd door Kees van Kooten omschreven als een "humoristisch standaardwerk".

Werner Rundshagen leest werk van Erich Mühsam

In de letterenreeks Am Abend vorgelesen van de regionale Duitse radiozender NDR Kultur wordt nog twee avonden aandacht ebsteed aan de markante figuur van de Duitse letteren van het eerste kwart der twintigste eeuw: Erich Mühsam (1878-1934).
Op maandag 14 en dinsdag 15 maart wordt, beide avonden tussen 22:00 uur en 22:35 uur, voorgelezen uit de Briefe und Schriften von Erih Mühsam, uit het onderdeel Menschen und Namen, door filmacteur Werner Rundshagen.
Poëzie van Erich Mühsam — An die Dichter — vindt u door hier te klikken. Aldaar wordt u nogmaals via een linkdoorverwezen naar meer teksten van deze onvergetelijke figuur, die veel meer was dan alleen schrijver.

Carlo Levi's meesterlijke roman nu heruitgegeven

Arts, artiest, auteur
In de laatste jaren van zijn leven was Carlo Levi — geboren op 29 november 1902 te Turijn — veel meer schilder dan schrijver, en dat heeft zelfs geleid tot enkele exposities van zijn werken. Voordien was hij schrijver, maar was hij opgeleid tot arts. Doch direct na het voltooien van zijn studie medicijnen had hij zich eveneens als beeldend kunstenaar geuit.
Tussen december 1943 en juli 1944 heeft Carlo Levi zijn eerste roman geschreven, die in 1945 is verschenen. In 1950 is de eerste Nederlandse vertaling uitgekomen onder de titel Christus ging Eboli voorbij, een vertaling van de Italiaanse titel Cristo si è fermato a Eboli.
Bij uitgeverij Het Spectrum is in 1990 een nieuwe vertaling gerealiseerd, door Margriet Agricola — Christus kwam niet verder dan Eboli —, welke in 2008 door Nieuw Amsterdam in een fraaie, gebonden editie op de markt is gebracht. Nu is daar een paperbackeditie van, die officieel in april uitkomt, maar reeds nu verkrijgbaar is.

Politiek engagement
Carlo Levi was nadrukkelijk geëangareerd in de vooroorlogse Italiaanse politiek, en in dat kader stichtte hij 'Giustitia e Liberta'. Reeds in 1935 werd hij, als gevolg van zijn antifascistische activiteiten verbannen naar een verafgelegen dorp bij Eboli in Lucanië. Daar, in het Italiaanse Siberië heeft hij zo'vier jaar doorgebracht. Hoewel die verbanning was bedoeld als sanctie, heeft Carlo Levi juist de gelegenheid gekregen inspiratie op te doen door goed te kijken wat erom hem heen zoal gebeurde en hoe de verhoudingen daar lagen. Door die confrontatie met de alledaagse werkelijkheid in het bestaan van de achtergebleven en heidense boerenbevolking — waarover de burgerij van Italië niet werkelijk iets wist, zorgde ervoor dat Carlo Levi in de zomer van 1943 aan zijn roman begon waarin al die aspecten van het leven in die uithoek werden beschreven.

Carlo Levi in 1947.

Dit boek werd door legio critici, in Italië en daarbuiten, als een belangwekkende roman beschouwd, al mogen we niet voorbijgaan aan het feit dat er eveneens recensenten zijn geweest die het boek te retorisch vonden omdat daarin het leven van de primitieve boeren werd voorgesteld uit het blikveld van de intellectueel.
__________
Carlo Levi: Christus kwam niet verder dan Eboli. Roman, 296 pagina's; paperbackeditie van de gebonden editie uit mei 2008. Vertaling uit het Italiaans door Margriet Agricola. Nieuw Amsterdam
Uitgevers, Amsterdam, april 2011.
ISBN 978-90-468-0999-0.

Erich Mühsam: An die Dichter

In onze hieraan voorafgaande bijdrage hebben we de lezers erop gewezen dat in het radioprogramma Am Abend vorgelesen de aandacht is gericht op de Duitse auteur en acteur — dat laatste in de zin van iemand die handelend optreedt — Erich Mühsam. Dat is een goede gelegenheid om hier een gedicht uit zijn oeuvre te citeren, dat eveneens met de letteren te maken heeft, aangezien de inhoud van het poëem is gericht aan dichters.

An die Dichter

Wir Dichter haben viel zu lang
mit kleinem Schicksal uns gebrüstet.
Wenn uns im wald ein Vogel sang,
wenn Sehnsucht unser Herz verschlang,
dem's wohl nach einem Weib gelüstet, —
dann hielt die Welt den Atem ein,
zu lauschen unsern sanften Liedern,
wärmt sich an unserm sanften Sonnenschein
und ließ die Mädchen herzlos sein,
die unsre Liebe nicht erwidern.

Genug geschwärmt! Genug geträumt!
Genug auf Weidenrohr geflötet!
Steht euer Dichtroß nicht gebäumt,
da rings das Blut in Meeren schäumt
und Brand die Horizonte rötet?
Die Menschheit schluchzt in Tod und Gram. —
Zerreißt der Lauten Saiten, Dichter,
von denen nie ein Weckruf kam!
Verhüllt in Reue und in Scham.
vor Gott und Welt die Angesichter!

Doch spürt ihr die alte Glut
von neuem, — laß das zage Stöhnen!
Ruft auf die Welt zum besten Mut,
zurLiebe ruft sie, zu Versöhnen!
Schwört aller Menschheit euern Eid,
der Menschheit, die ihr stets gemieden, —
mit ihr zu sein in Not und Leid!
Nicht Sternenwandler, — Menschen seid!
Und eure Lieder singt dem Frieden!


Erich Mühsam: Trotz allem Mensch sein —
Gedichte und Aufsätze; Reclam UB 8238 (1986).
__________
Zie tevens ons andere gepubliceerde gedicht van dezelfde auteur op onze Duitstalige zustersite Kulturtempel (2).

Erich Mühsam: vijf avonden via NDR Kultur

Am Abend vorgelesen
De Duitse acteur en spreker Klaus Nägelen (geboren 1927) leest vijf avonden goed een half uur voor uit het oeuvre van de zeer uitzonderlijke, door Hitlers monsterbeesten vermoorde, auteur Erich Mühsam (1878-1934). Dat geschiedt, waarschijnlijk in een herhaling, in het vaste programma van de regionale Duitse radiozender NDR Kultur: Am Abend  vorgelesen. Van maandag 7 tot en met vrijdag 11 maart is steeds tussen 22:00 uur en 22:35 uur een aflevering van de vijfdelige reeks te horen: Briefe und Schriften von Erich Mühsam — Anwalt der Verstoßenen.

Politiek auteur en acteur
In het eerste kwart van de twintigste eeuw — met name in de jaren 1910-1925 — heeft Erich Mühsam een niet te verwaarlozen functie vervuld in het toen zeer roerige Duitsland: hij heft mede het gezicht bepaald van de cultuur, zowel qua letteren als algemeen maatschappelijk, in verband met een niet onaanzienlijk deel van de talrijke, ingrijpende veranderingen in het culturele en poitieke leven van Duitsland.
In genoemde jaren heeft Erich Mühsam een dagboek bijgehouden dat decennialang achtergehouden werd. In september 1994 zijn de ruim 400 bladzijden tellende dagboeken voor het eerst uitgegeven in de reeks studio dtv. De derde druk is, eveneens bij dtv, in juli 2004 uitgekomen, doch helaas inmiddels uitverkocht. Die Tagebücher bieden een kroniek van alles wat deze schrijver heeft gesignaleerd aan conflicten in de samenleving, in zijn eigen affaires en ontmoetingen en, niet te vergeten, zijn aanvaringen met het 'gezag'.
Dat dat gezag in de jaren dertig zou bestaan uit het beestentuig van Hitlers nationaal-socialisten, viel te verwachten, ook voor de auteur zelf, die de woelingen in de maatschappij heel goed wist te duiden. Hij werd, na de Rijksdagbrand, in zogeheten Schutzhaft genomen en vervolgens van het ene concentratiekamp naar het andere gesleept. Internationale pogingen om hem vrij te krijgen, liepen op niets uit: anderhalf jaar heeft het Beest uit de Afgrond Mühsam gemarteld: één voor één werden hem de baardharen uitgetrokken.
Ten slotte, in de nacht van 9 op 10 juli konden de nazi's kennelijk geen sadistische monsterlijkheden meer verzinnen en hebben ze Erich Müsam vermoord, maar gaven als verklaring voor zijn dood: zelfmoord. Zijn naam was een voorteken: hij leidde een zeer moeizaam leven.

Voorzijde van de laatst
verschenen dtv-editie (2004)
van de Tagebücher van Erich
Mühsam, vol verbijsterende
zaken, welke voor ons
nauwelijks te bevatten zijn.

Als we in het tweede decennium van de ééntwintigste eeuw niet heel erg oppassen en waken voor een al te diep maatschappelijk afglijden, onder meer van stromingen om ons heen, tot op de etterende bodem van de beerput van het neofascisme, zullen alle, dan als linkse hobbyïsten gekwalificeerden, opnieuw worden geïnterneerd en zullen de beestachtigheden uit die Mühsam-dagen opnieuw op zelfstandig denkenden met een kritische instelling worden losgelaten: de geschiedenis zal zich dan beslist herhalen, opnieuw erger dan tevoren.
Erich Mühsam zag het allemaal aankomen, doordat hij in staat was structuren te doorzien. Tal van huid
ige intellectuelen zouden van hem kunnen leren, doch hun weerzinwekkende opportunisme weerhoudt hen daarvan.

BBC Four: Vrouwen die liefhebben in twee delen

Voorplat van de Penguin-paperback
van de roman Women in love (1920).

In 1915  schreef de later beroemde, maar tijdelijk eveneens zeer beruchte [1], Britse auteur David Herbert Lawrence (1885-1930), de roman The Rainbow; in 1920 gevolgd door Women in love. Door velen, onder meer één van zijn biografen, werd hij gezien als hogepriester van de liefde. 

De beide genoemde boeken vormen de basis voor de tweedelige dramaserie, die eveneens de titel Women in love draagt. Daarin spelen onder meer Rosamund Pike, Rachel Stirling en Miranda Bowen.

De korte, maar hopelijk krachtige, serie zal worden uitgezonden in twee afleveringen via BBC Four-tv; het eerste deel in de vroeg nachtelijke uren van zaterdag 26 op zondag 27 maart, tussen 00:35 uur en 03:05 uur onze tijd. Tijdens de uitzending van dit programma wordt over-geschakeld op de zomertijd, vandaar dat het lijkt of dit programma een uur langer duurt dan het geval is.
Het tweede deel wordt een week later door dezelfde zender gepresenteerd.

__________

[1] Berucht is deze schrijver geworden doordat zijn boek Lady Chatterley's Lover uit 1928 in beslag werd genomen op verdenking van pornografische inhoud. Na geruime tijd werd het boek in 1960 van alle blaam gezuiverd aan het einde van een uitermate geruchtmakend proces.