Hervonden notities van Paul Léautaud

Verrassende notities
Op maandag 25 augustus 1941 meldt de Franse schrijver Paul Léautaud (1872-1956) in een Notitie in het hoofdstuk Notes retrouvées dat hij wat oudere papieren heeft doorgewerkt en daarbij was gestoten op een serie notities die hij zich helemaal niet herinnerde. Hij wist derhalve evenmin of hij ze ooit had gebruikt of dat ze zich in zijn Journal op de juiste plaats bevonden. Daarom heeft hij ze in de juiste volgorde gelegd: geschreven van 1927 tot en met 1934. Later zijn deze opgenomen in het boek Propos d' un jour, voor het eerst verschenen in 1947 bij Mercure de France te Parijs. In 1983 is door dezelfde uitgeverij opnieuw een editie gepubliceerd. Een ongelezen exemplaar van die uitgave heb ik gisteren gevonden in één van de definitieve opruimings-stapels in een antiquariaat in mijn woonplaats voor de somma van vijftig cents. Datzelfde gold overigens voor diverse andere Franse boeken, waaronder vier van Baudelaire, enige van Verlaine en nog tal van andere grootheden uit de Franse letteren; in bijna alle gevallen gaat het om ongelezen exemplaren, die enige jaren, kennelijk onopgemerkt, in de rekken hebben gestaan en daarom na enkele jaren door de eigenaren worden geruimd om plaats te maken voor nieuw binnengekomen boeken.

Paul Bourget in 1899.

Opmerkelijke kanttekeningen
In een van de genoemde hervonden aantekeningen memoreert Léautaud dat de Académie (française) de Prix Osiris ter grootte van 100.000 francs had toegekend aan Paul Bourget (1852-1935). Léautaud vindt dat maar een gekke situatie. Een miljonair die een manier heeft gevonden om nog meer te incasseren. En hij wijst op het grote contrast tussen Bourget en een niet bemiddelde auteur als de symbolist Henri de Régnier (1864-1936), die wel voor de prijs in aanmerking had kunnen komen, aangezien zijn naam in de overwegingen was betrokken, maar die had geantwoord: "Op mijn leeftijd heb ik niets nodig."

Die Lesung: Thomas Bernhard ─ Die Ursache

Acteur Ulrich Matthes.

Autobiografisch
Vanaf vrijdag 29 juli wordt, in het kader van het ARD Radiofestival 2011, op alle regionale Duitse ARD-radiozenders, gedurende negen avonden van de werkdagen, tussen 22:30 uur en 23:05 uur, een aflevering van een nieuwe serie voorgelezen: deze keer wordt die reeks gevuld met het autobiografische verhaal Die Ursache uit 1975 van de in Heerlen geboren Oostenrijkse auteur Thomas Bernarhard (1931-1989). Acteur Ulrich Matthes (geboren 1959) leest het verhaal voor.

Die Ursache
De reeks zal worden voortgezet op maandag 1 augustus: tot en met vrijdag 5 augustus worden de delen 2 tot en met 6 voorgesteld.
Die Ursache is het eerste van een serie van vijf autobiografische verhalen van die bijzondere auteur, waarvan tijdens dit festival reeds het laatste verhaal, Ein Kind, werd gepresenteerd.De vertelling Die Ursache draagt als ondertitel Eine Andeutung.
Het verhaal behandelt de schooltijd in Salzburg van de auteur. De publicatie leidde tot een rechtsstrijd met de eerwaarde Franz Wesebauer (Stadtpfarrer), die zichzelf meende te herkennen in de figuur van Onkel Franz, en daarom diende hij een aanklacht in tegen de schrijver. Na een lange procedure kwamen de strijdende partijen tot een vergelijk: dat betekent in de praktijk dat de geïncrimineerde passages uit het boek werden verwijderd.
__________
Een artikel over de drie cd's met voorgelezen correspondentie tussen Thomas Bernhard en zijn uitgever Siegfried Unseld is te vinden op de aan deze site gelieerde publicatie Kunst en cultuur, op maandag 1 augustus.

BBC Four-tv: Het enigma Terence Rattigan wordt onderzocht door Benedict Cumberbatch

Benedict Cumberbatch in
een Sherlock-aflevering.

Onderzoek en verfilming
Op donderdag 28 juli presenteert BBC Four-tv ongeveer drie uur over en van de Engelse dramaturg Terence Rattigan (1911-1977). Het eerste uur daarvan is gereserveerd voor het programma The Rattigan Enigma: Benedict Cumberbatch on Terence Rattigan. Nu er sprake is van een enigma moet daar iemand bij die speurzin en succes met zijn speuren heeft; wellicht is daarom de keuze gevallen op Benedict Cumberbatch [1], maar misschien is de man zelf wel gefascineerd door de auteur en diens stukken.

De Engelse toneelschrijver
Terence Rattigan.
Foto van Allen Warren.

Zelf was ik direct gegrepen door de grote dramatische zeggingskracht ─ die vanzelfsprekend mede te danken was aan de regisseurs Delbert May, John Gay en John Michael Hayes ─ toen ik de film uit 1958 van de twee eenakters met de gezamenlijke titel Separate Tables uit 1954 heb gezien met Rita Hayworth, David Niven en Deborah Kerr, Burt Lancaster, Wendy Hiller en Glads Cooper, alsmede enkele anderen. [2]
Die belangstelling werd alleen maar verder aangewakkerd toen ik een tv-versie in de jaren zestig heb gezien van diens stuk The Winslow Boy uit 1946.

Terrence Rattigan
Als zoon van een diplomaat was Terence Mervyn Rattigan zelf ook bestemd voor de diplomatieke dienst. Na zijn opleiding in Harrow en aan het Oxfordse Trinity College besloot hij echter een carrière als toneelschrijver te starten, en daarmee had hij veel succes en tevens flink wat kritiek. French Without Tears was het eerste stuk dat in 1936 van hem in het Londense West End werd opgevoerd.
The Winslow Boy gaat over een marinekadet die wordt beschuldigd van diefstal, en door zijn vader tot het uiterste wordt verdedigd.
In de stukken van Rattigan komt een heel breed spectrum aan maatschappelijke kwesties aan de orde; critici hebben zich echter onder meer beklaagd over het feit dat alle figuren in die stukken mensen uit de (hogere) middenklasse zijn, waardoor Rattigan onder meer het epitheton kitchensink dramatist kreeg opgeplakt.

Verfilming van After the dance
Het toneelstuk Ross is in 1960 verschenen en behandelt het leven van Thomas Edward Lawrence (1888-1935), beter bekend als Lawrence of Arabia. In 1977 werd Cause célèbre opgevoerd, over een actuele moorzaak in die periode.
After the dance is een komedie uit 1939. Dat stuk is te zien in aansluiting op de 'enigma-film' over de auteur. Tussen 23:00 uur en 00:55 uur zendt BBC Four die toneelverfilming uit. Aangezien het op BBC Four geschiedt is het zeer wel mogelijk dat er zich binnen afzienbare tijd herhalingen zullen aandienen.

[1] Benedict Cumberbatch is de nieuwe Sherlock Holmes in een recente reeks, waarin de essentiala die de charme van de oude Holmes/Watson-verhalen kenmerkte, is vervangen door zeer eiegntijdse elektronica en een extreem tempo.

[2] Vivien Leigh was voorzien voor de vrouwelijke rol die Rita Hayworth heeft ingevuld. Zij zag van die rol af omdat haar echtgenoot Laurence Olivier afzag van de hem aangedragen regie.

Françoise Sagan: Chateau en Suède als speelfilm

Voorplat van de editie in de
reeks Livre de Poche; 1963.

Een Belgisch-Franse coproductie uit 2008 zal op vrijdag 22 juli ─ tussen 20:15 uur en 21:50 uur ─ worden uitgezonden door Arte-televisie, als speelfilm van Josée Dayan, naar het gelijknamige toneelstuk uit 1960 van Françoise Sagan (1935-2004), met een keur aan topartiesten: Jeanne Moreau, Gérard Depardieu en Géraldine Pailhas.
Frédréric, een jonge historicus, is een verre neef van Agathe en haar broer Hugo, die op een afgelegen kasteel in Zweden wonen en er 'vreemde gewoonten' op nahouden. Frédéric observeert daar zijn nogal wonderbaarlijke familie.
Dit stuk, dat op 9 maart 1960 in het Théâtre de l'Atelier te Parijs in première is gegaan, is al enkele malen verfilmd, respectievelijk voor televisie opgenomen. Goed vier decennia geleden heeft één der Duitse publieke televisiezenders dit stuk met Duitse acteurs voorgesteld; die versie wekte de indruk van een veelzijdige komedie.
Een herhaling van deze film in HD-kwaliteit, op het beeldformaat 16:9, zal worden uitgezonden op zaterdag 23 juli, vanaf 14:30 uur in de namiddag, en nog eens op 27 augustus, vanaf 23:55 uur tot 01:30 uur in de nacht op zondag 28 augustus.

Negen avonden uit: Ein Kind van Thomas Bernhard

Acteur Gert Voss.

Nu het ARD Radiofestival 2011 van start is gegaan, vervallen gedurende die periode de gebruikelijke uitzendingen op de regionale kanalen van de overkoepelende organisatie ARD/Das Erste. Daaronder valt ook het vijf dagen per week op de rol voorkomende Am Abend vorgelesen van NDR Kultur. Wel wordt er in het kader van genoemd festival gedurende die avonden het onderdeel Die Lesung, steeds uit te zenden vanaf 22:30 uur; net als het gebruikelijke letterenprogramma duurt ook dit vijfendertig minuten. 
Negen avonden lang leest acteur Gert Voss (geboren 1941) uit Ein Kind (1982) [1] van de in Heerlen geboren, Oostenrijkse schrijver Thomas Bernhard (1931-1989).
Gert Voss neemt een vooraanstaande plaats in binnen het Duitstalige theater, onder meer in Weense schouwburgen, zoals het Theater in der Josefstadt en het Wiener Burgtheater. Topregisseur George Tabori schreef speciaal voor Voss diverse toneelstukken. Tevens vervulde Gert Voss rollen in Die Möwe van Tsjechov en in King Lear van Shakespeare. In Elisabeth II van Thomas Bernhard trad hij eveneens op.
In de aankondigingen van deze gebeurtenis wordt Ein Kind omschreven als roman, hetgeen echter niet juist is; het gaat daarbij om het vijfde autobiografische verhaal van deze auteur. Die stelling wordt bevestigd door de editie van alle romans tezamen in één band, gepubliceerd in 2008 door Suhrkamp, Frankfurt am Main, in de reeks Quarto.
Dat is een prachtig vakantieboek (1840 pagina's) voor mensen met een voorkeur voor literatuur boven niemendalletjes. ISBN 978-3-518-42000-3.

Biografische speelfilm over Fransman Max Jacob

Max Jacob, gefotografeerd door
Carl Van Vechten.

De Fransman Max Jacob (1876-1944) was niet alleen een vooraanstaande intellectueel, maar tevens dichter en tekenaar en ook nog eens Jood. Die combinatie van eigenschappen heeft ervoor gezorgd dat hij bij de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog nog meer gehaat was dan andere Joden. Hij belandde in 1944 in de Franse tegenhanger van het Nederlandse doorgangskamp Drancy. De rest laat zich, gezien zijn sterfjaar, gemakkelijk raden.
Arte-televisie herhaalt op 15 juli, tussen 20:15 uur en 21:40 uur, de biografische speelfim Monsieur Max van Gabriel Aghion, uitgekomen in 2007. Meer daarover is te vinden in een artikel op de aan deze site gelieerde fin de siècle-site All art is quite useless van Rond1900.nl, gepubliceerd op 13 september 2007. 
Binnen acht dagen herhaalt Arte-televisie deze film nog tweemaal: op maandag 18 juli vanaf 14:45 uur, en op zaterdag 23 juli, vanaf 16:45 uur.

NDR Kultur: Leer reizen zonder te razen

In het in deze letteren-website regelmatig aangekondigde radioprogramma Am Abend vorgelesen van de Duitse regionale zender NDR Kultur, wordt in de avonduren van woensdag 13, donderdag 14 en vrijdag 15 juli, steeds een aflevering van een driedelige reeks uitgezonden. Deze keer is het thema reizen zonder te razen. Het heeft betrekking op het inmiddels meer dan een eeuw oude boek van Otto Julius Bierbaum (1865-1910), voor het eerst gepubliceerd in 1903: Eine empfindsame Reise im Automobil. Günter Sauer leest tijdens de drie genoemde avonden tussen 22:00 uur en 22:35 uur voor uit dat boek, dat de ondertitel draagt Von Berlin nach Sorrent und zurück an den Rhein. Binnenin, op de titelpagina staat verder: geschildert von Otto Julius Bierbaum, en dat is toch net weer anders dan wanneer iemand vertelt.
Bovendien was dat in die dagen ─ de reis was in het jaar 1902 ─ met een automobiel, een wel zeer verre reis, en daarop is dan de Nederlandse uitdrukking van toepassing "Wie verre reizen doet, kan veel verhalen." Ooit, in een boertig radioprogramma van de KRO in de jaren vijftig, De wadders, werd hierop een parafrase gebruikt: "Wie verre reizen doet kan veel vertalen."
We gaan ervan uit dat de voorlezende partij in staat zal blijken om een goede indruk te verschaffen van een verslag ─ met de omvang van een toentertijd 'alledaagse' roman ─ dat in 1955 opnieuw in de reeks Taschenbücher van uitgeverij Goldmann is uitgebracht.

Herhalingen Portret Ingrid Jonker op Holland Doc

Het portret van de Zuid-Afrikaanse dichteres Ingrid Jonker (1933-1965), dat begin verleden jaar enige malen door de VPRO werd uitgezonden, wordt op zaterdag 9 juli herhaald op de digitale televisiezender Holland Doc 24. Korreltje, niks is my dood wordt op zaterdag 9 juli via genoemd dag-en-nacht tv-kanaal uitgezonden tussen 22:58 uur en 23:53 uur.'
Meer over de dichteres en het portret in kwestie is te vinden in ons artikel van donderdag 11 februari 2010, opgenomen op deze site.
Herhalingen zullen worden uitgezonden, in ieder geval op
zondag 10 juli, tussen 20:05 uur en 21:00 uur
dinsdag 12 juli, tussen 21:52 en 22:47 uur
donderdag 14 juli, tussen 21:00 uur en 21:55 uur
vrijdag 15 juli, tussen 19:15 uur en 20:10 uur
Eventuele herhalingen welke in de nachtelijke uren en overdag worden uitgezonden, kunt u vinden in de Programmagegevens op de website van de zender in kwestie

Leonard Tsypkin, een Russische vertelling

Arts en auteur
Leonard Tsypkin (1925-1982), een Joodse arts in de toenmalige Sovjetunie, wilde eigenlijk schrijver zijn, maar kon, ten gevolge van de toestanden en gebeurtenissen in het land waar hij leefde ─ vooral door het politieke klimaat dat de bekende maatschappelijke gevolgen had ─ zijn wens niet in daden omzetten. Pas na zijn verscheiden is zijn roman Zomer in Baden Baden in de Verenigde Staten gepubliceerd en op termijn heeft hij met dat boek zelfs wereldfaam verworven. De internationaal vermaarde Susan Sontag heeft in de New Yorker van 1 oktober 2011 aandacht aan Leonard Tsypkin besteed.

Vijf keer binnen een week
Saskia van Schaik heeft in 2004 een documentaire over deze Rus gemaakt, en die wordt, in de week van zaterdag 9 juli tot en met vrijdag 15 juli, minimaal vijf keer door het digitale televisiekanaal Holland Doc 24 uitgezonden tijdens de avonduren:
zaterdag 9 juli, tussen 22:06 uur en 22:58 uur
zondag 10 juli, tussen 19:13 uur en 20:05 uur
dinsdag 12 juli, tussen 21:10 uur en 21:52 uur
donderdag 14 juli, tussen 20:08 uur en 21:00 uur
vrijdag 15 juli, tussen 18:23 uur en 19:15 uur
Voor eventuele verdere uitzendingen, overdag en in de nachtelijke uren, eveneens door ditzelfde themakanaal, raadplege men de Programmagegevens van die zender op zijn website.

Boris Ryzhy op herhaling via Holland Doc 24

In het VPRO-programma Het uur van de wolf heeft men tijden vorige uitzendingen op één der normale Nederlandse tv-kanalen en vervolgens via de digitale televisiezender Cultura 24 diverse keren reeds kunnen kennisnemen van de inhoud van het filmportret over de Russische dichter Boris Ryzhy, die in 2001, zevenentwintig jaar oud, een eind aan zijn leven maakte. Op deze site hebben we in een artikel van 22 februari 2010 het een en ander over deze dichter en zijn leven bekendgemaakt, en dat doet de digitale zender Holland Doc 24 de komende week vier keer binnen enige dagen. De film wordt deze keer vertoond op
zaterdag 9 juli, tussen 21:00 uur en 22:06 uur
zondag 10 juli, tussen 18:07 uur en 19:13 uur
dindag 12 juli, tussen 19:54 uur en 21:00 uur
donderdag 14 juli, tussen 19:02 uur en 20:08 uur
Eventuele uitzendingen in de nachtelijke uren en overdag kunt u vinden in de elektronische Programmagegevens van de zender.

Céline-documentaire eenmalig op Arte-televisie

Franse 'bezetting' van Duitse burcht

Ontmoeting tussen Maarschalk
Pétain en Hitler

In de nacht van woensdag 6 juli op donderdag 7 juli ─ tussen 01:05 uur en 02:30 uur ─ wordt via Arte-televisie een documentaire uitgezonden over het Hohenzollernschloss te Sigmaringen ─ dat vele eeuwen deel uitmaakte van de bezittingen van de Hohenzollern ─ in het kader van de relatief weinig bekende rol die het gebouw en de plaats waarin het zich bevindt hebben gespeeld tijdens de laatste maanden van de Tweede Wereldoorlog, toen het plotsklaps de geïmproviseerde basis werd voor het Franse Vichy-regime onder leiding van Maarschalk Pétain (1856-1951).

Documentaire gebaseerd op roman
Deze documentaire is gebaseerd op de roman D'un chateau l'autre uit 1957 ─ Van het ene slot naar het andere ─ van Louis Ferdinand Céline (1894-1961).
Goed een half jaar ─ van oktober 1944 tot april 1945 ─ was Sigmaringen de formele hoofdstad van Vichy-Frankrijk. In een zeer lange kolonne zijn de vele honderden militairen, ambtenaren en regeringsfunctionarissen uit het zuiden van Frankrijk naar het Duitse burchtstadje getrokken, waar ook nog vele collaborateurs met hun gezinnen verbleven, en daarnaast waren er nog twee ambassades gevestigd (Japan en Italië). Door dat alles werd Sigmaringen een plaats met teveel mensen 'op een kluitje', die als gevolg van de b(iz)arre omstandigheden intens moesten lijden: honger en ziekten, gecombineerd met de steeds groter wordende angst voor wat er zou gebeuren na de geallieerde luchtaanvallen die het einde van de oorlog moesten bespoedigen. Dat heeft ervoor gezorgd dat menigeen ging proberen met de nodige (eventueel valse) papieren een veilig heenkomen te zoeken, hetgeen in die periode ook niet echt gemakkelijk kan zijn geweest.

Louis Ferdinand Céline
Tussen die vele honderden vreemdelingen te Sigmaringen bevond zich ook de Franse schrijver Louis Ferdinand Céline, die in 1932 met zijn eerste boek Voyage au bout de la nuit ─ Reis naar het einde van de nacht ─ wereldfaam had verworven. Deze auteur heeft een zeer dubieuze rol gespeeld, onder meer door enige sterk antisemitische pamfletten te publiceren.Dat mede vanwege zijn houding in de aanloop naar, en tijdens, de Tweede Wereldoorlog niet iedereen kon geloven dat de inhoud van Célines verslag met betrekking tot Sigmaringen in overeenstemming zou zijn met de ware gebeurtenissen, is niet zo verwonderlijk. Volgens collega André Gide (1869-1951) kunnen we in D'un chateau l'autre slechts de hallucinatie lezen welke Céline weergeeft en die het gevolg waren van hetgeen de werkelijkheid heeft opgeroepen.

Geen directe associatie
Hoewel de man pamfletten met een uiterst kwalijke inhoud heeft gepubliceerd, welke in het kader van de nazi-ideologie pasten, heeft hij zich noch met het Vichy-regime, noch met de nazi's direct geëncanailleerd.
Ondersteund door een hele reeks archiefstukken heeft Thomas Tielsch in 2005 de documentaire, over dat laatste 'oorlogsjaar' in Sigmaringen, gerealiseerd voor het tweede publieke Duitse televisienet ZDF. Arte presenteert deze film vooralsnog eenmalig.

Irène Némerovsky centraal in 'Sonntagsstudio'

Behoorlijke productie
De Franse schrijfster Irène Némerovsky (1903-1942), geboren te Kiev in een Russisch-Joods gezin. Dat laatste element in haar achtergrond werd haar fataal; ze werd op 13 augustus 1942 gearresteerd en op transport gesteld; vier dagen daarna overleed ze in Auschwitz in de ziekenbarak als gevolg van tyfus.

Irène Némerovsky in 1928

Tijdens haar leven zijn er, vanaf 1923, in ieder geval dertien van haar boeken in het Frans verschenen; enkele ervan werden in het Nederlands vertaald. Na haar overlijden zijn er nog eens tien boeken van haar uitgekomen, en ook daarvan zijn er twee in het Nederlands verschenen.
In die laatste 'reeks' bevindt zich ook een levensbeschrijving van de Russische schrijver Anton Tsjechov (1946).

Sonntagsstudio
In de reeks Sonntagsstudio van de Duitse regionale radiozender NDR Kultur, wordt op zondag 3 juli, tussen 20:00 uur en 22:00 uur aandacht aan het boek Rausch  van Irène Némerovsky besteed. Waarschijnlijk gaat het daarbij om een Duitse vertaling van Chaleur du sang, voor het eerst verschenen in 2007 en ook in het Nederlands uitgekomen onder de titel De hitte van het bloed.
De als actrice bekend staande Iris Berben, een vreselijke Schmierenkomödiantin die niets anders kan dan steeds maar weer clicheetjes ten beste te geven, zoals ze dat ook doet in tal van slechte reclame-projecten, waardoor haar geloofwaardigheid als actrice, als ze die ooit terecht (heeft ge) had, volkomen heeft verloren.
Het zal een beproeving blijken, die onnatuurlijke stem van Iris Berben ─ die al even onnatuurlijk is als haar fysieke optreden ─ te moeten horen, maar onlangs, op 13 april van dit jaar heeft zij het op zich genomen uit Rausch voor te lezen in Boekhandel Felix Judd te Hamburg. Degenen die in de schrijfster Irène Némerovsky geïnteresseerd zijn (geraakt), doen er beter aan zo'n boek te kopen en dan ook te lezen.