The turn of the screw in 2009 opnieuw verfilmd

Première op BBC One
De roman The turn of the screw uit 1898 van Henry James (1843-1916) is dit jaar opnieuw verfilmd. Deze door regisseur Tim Fywell (*1951) gerealiseerde thriller wordt in de laatste week van 2009 en direct in de nacht van de de eerste op de tweede dag van 2010 door BBC One uitgezonden. Daarin spelen Michelle Dockery (*1981), Sue Johnston (*1943) en Josef Lindsay voorname rollen.
Een jonge gouvernante, die naar het platteland is verhuisd om daar in een weliswaar idyllische omgeving, maar in een oud landhuis voor twee kinderen moet zorgen, beleeft daar enge toestanden. In dat huis spookt het in niet geringe mate, en wel zodanig dat men terecht van terreur kan spreken door boze geesten: die van een vroegere gouvernante en van een knecht.
In 1954 heeft de Britse componist Benjamin Britten (1913-1976) een fascinerende opera naar het boek van Henry James gecomponeerd.

De film van Tom wordt op woensdag 30 december uitgezonden door BBC One-v tussen 22:00 uur en 23:30 uur. De herhaling wordt in de nacht van 1 op 2 januari vertoond tussen 02:55uur en 04:25 uur.

__________

Afbeelding: Michelle Dockery.

Biopic over schrijfster Beatrix Potter op BBC Two

Schrijfster en tekenares
Twee grote namen van het witte doek — en daardoor inmiddels vrijwel net zo beroemd in de huiskamer vanwege het steeds meer geperfectioneerde beeldscherm aldaar —, Renée Zellweger en Ewan McGregor, hebben er ongetwijfeld voor gezorgd dat er flinke belangstelling is ontstaan voor de rolprent Miss Potter — een Brits-Amerikaanse coproductie uit 2006, geregisseerd door Chris Noonan.
Het is een biografische film over het leven van de Engelse schrijfster en tekenares Beatrix Potter (1866-1943). Naast de beide genoemde protagonisten — die de rollen vertolken van de schrijfster, respectievelijk haar wederhelft vanaf 1913, de advocaat William Heelis (1871-1945) — kunnen we ook Emily Watson nog zien optreden, als de film door BBC Two Television wordt uitgezonden vanaf 19:30 uur onze tijd; dat tijdstip ongetwijfeld mede met het oog op eventuele jeugdige belangstellenden. Beatrix Potter is nog altijd een begrip dat wijdverbreid is, niet alleen in Engeland. Experts die in de Antiques Roadshow iets moeten taxeren dat uit de koker van Beatrix Potter afkomstig is, worden altijd laaiend enthousiast.

__________

Afbeelding: Foto van Beatrix Potter en haar (eind 1912) nog verloofde William Heelis.

Janine Jansen in de schijnwerpers tijdens festival

Middagconcert

Op zondag 27 december kunt u via Radio 4 — èn op internet — twee van de in totaal vier concerten volgen die door de Avro worden uitgezonden in het kader van het Internationaal Kamermuziekfestival dat — rondom Janine Jansen — de komende dagen te Utrecht wordt gehouden.
Vanaf 14:02 uur is het openingsconcert te volgen; daarin staan vier composities op het programma: van (Such different Paths), Mendelssohn (Vioolconcert), van Vivaldi (Concert voor vier violen opus 3, nr. 10), en van Elgar (Strijkersserenade). Met het Nederlands Jeugd Strijkorkest treden vier violisten op: naast Janine Jansen zijn dat Eva van Haaften, Rosanne Philippens en Amarins Wierdsma. Zes andere instrumententalisten krijgen tijdens dat concert eveneens de kans hun kunsten te vertonen. Peter van Bree zorgt voor een adequate presentatie.
Meer informatie over dit concert, alsmede over de drie andere van dat festival, is te vinden op de website van het festival.

Avondconcert

Ook het avondconcertvan dat Kamermuziekfestival is rechtstreeks op Radio 4 en via uw computer thuis te volgen. In totaal ver composities zullen — vanaf 20:02 uur tot 23:00 uur — ten gehore gebracht worden: twee voor een solo-instrument en twee voor klein ensemble.

Het concert wordt geopend met een Vioolsonate (van Janáček), dan volgen een Pianotrio (Smetana), een compositie voor altviool (Penderecki) en een Strijkkwintet (Dvořák).
Janine Jansen en acht andere musici komen aan bod in deze avonduren: zeven strijkers en één pianist. Peter van Bree presenteert ook dit concert.

Idee van Janine Jansen
Enige tijd geleden rijpte in Janine Jansen het idee om bekende mensen — ook, maar niet alleen, uit de wereld van de muziek — uitspraken te ontlokken over klassieke muziek met het verzoek, dat aan het papier toe te vertrouwen, waarna ze in boekvorm voor een groter publiek toegankelijk gemaakt zouden worden. Nieuw Amsterdam Uitgevers heeft dat idee in praktijk gebracht en het resultaat is een paperback met tweeëntwintig bijdragen van zeer verschillende mensen: negentien van eigen bodem en drie van ver weg. In de laatste categorie doet acteur Roger Moore — ooit Invanhoe en James Bond op het witte doek, en thans ambassadeur voor Unicef. Hij vertelt over zijn affiniteit met Mozarts Pianoconcert nr. 21, en het tweede deel daarvan is opgenomen op de compact disc die aan het boek is toegevoegd. Daarop staan nog negen 'tracks', aangereikt door evenzovele mensen uit de verzameling van éénentwintig anderen, die werden uitgenodigd om hun zegje te doen; onder hen vier vrouwen.

__________

De keuze van Janine Jansen — 22 prominenten over hun ooiste klassieke muziekstukken aller tijden. Met een inleiding van Janine Jansen en bijdragen van Martin Bril, Kim Wilde, Roland Kiet, Wende Snijders, Anna Enquist, Herman van Veen, Mart Smeets, Maria Goos, Aleksey Igudesman, Matthijsvan Nieuwkerk, Katja Reichenfeldt, Herman Krebbers, Edwin Rutten, Job Cohen, Michiel Borstlap, Roger Moore, Theo Olof, Alexander Rinnooy Kan, Imme Dros, Martijn Sanders, Jan Raes en Maarten 't Hart.

124 pagina's met cd. Nieuw Amsterdam Uitgevers, Amsterdam, 2009. ISBN 978-90-468-06630.

____________

Afbeeldingen

1. Janine Jansen met viool. Foto van de website van het Internationaal Kamermuziekfestival Utrecht 2009.

2. Voorplat van het boek naar een idee van Janine Jansen.

De roman 1984 van George Orwell en verder. . . .

Documentaire over 1984 en de auteur

Het Nederlandse historische digitale televisiekanaal genaamd Geschiedenis 24 zal op maandag 21 september, tussen een 21:54 uur en 23:26 uur, een anderhalf uur durende documentaire, getiteld De wereld van Orwell en verder . . . . . , uitzenden over de roman 1984 uit 1949 van George Orwell — het pseudoniem van Eric Blair (1903-1950).
In tegenstelling tot wat zo menigeen gelooft, is het jaartal van de titel niet door de schrijver op basis van een profetische gedachte gebruikt, maar simpelweg als 'ergens in de toekomst' gedacht en op grond van het jaar dat hij dit boek schreef — 1948 — de laatste twee cijfers waardoor een jaar in de niet al te verre toekomst ontstond.

Wie zich interesseert voor de romans en verslagen van George Orwell, kan terecht in diens Journalistieke stukken en Brieven, die in vier Penguin-delen zijn bijeengebracht. Daaruit blijkt zijn uiterste veelzijdigheid: van de juiste methode voor het creëren van een echt goed kop thee, over de Spaanse burgeroorlog, boekbesprekingen, tegenstukken bij artikelen van anderen, correspondentie met uitgevers en zo meer.

Erger dan voorzien

Inmiddels ligt het jaar in kwestie een kwart eeuw achter ons en zijn we al geruime tijd in de wereld van 'Big Brother' beland en baart dat het gros van de mensen niet eens meer zoveel zorgen als beter voor hen zou zijn, aangezien de boze geesten die niets anders willen dan misbruik maken van u en mij en miljoenen anderen met als enige doel het bevredigen van de eigen perverse lusten en het spekken van de eigen kas. Dat daar ernstige pathologische gevallen bij zijn, is ruimschoots bewezen, en dat het valse spelletje dat men speelt, het toppunt van waanzin allang heeft overschreden, blijkt uit het feit dat een van de kwalijkste figuren uit de naoorlogse politieke geschiedenis — de voormalige minister van Binnenlandse Zaken van de nabijgelegen, nog altijd zeer mofse staat — de Bondsrepubliek Duitsland — het gevaar dat uitgaat van een relatief kleine groep terroristen zodanig heeft opgeblazen dat de angst onder de mensen dienovereenkomstig is vergroot en niemand het heeft aangedurfd de afzetting van dat wezen bij de rechter — desnoods het Europese Hof — te eisen, omdat deze 'hoogwaardigheidsbekleder' met de laagst denkbare bedoelingen de grootste dreiging voor een veilig Europa heeft gevormd.

Terreur van binnenuit

Thans heeft de man in het kabinet Merkel alweer een heel zware portefeuille: die van Financiën, en dat heeft ertoe geleid dat men in Duitse journalistenkringen — zelfs vandaag nog — spreekt over Kanzler Schäuble. Dat is zeer veelbetekenend!

Wat u in 1984 van George Orwell kunt lezen is kinderspel in vergelijking tot wat u te wachten staat als dergelijke kwalijke lieden als Schäuble hun zin krijgen. Als de auteur van de roman in kwestie nog zou leven, had hij sedert 1984 heel wat te schrijven gehad.
Ongetwijfeld zullen er herhalingen van deze documentaire op dezelfde zender volgen, en daarom doet u er goed aan de website van Geschiedenis 24 onderdeel Programmagegevens te raadplegen.

Afbeeldingen

1. Voorzijde van de roman 1984 in de paperback-editie van Penguin Books.

2. Voorkant van het derde deel, As I Please, van The Collected Journalism and Letters of George Orwell.

Dickens' Little Dorrit bij NCRV op Nederland 2

Van armoede naar rijkdom

Vanaf maandag 14 december zal de NCRV via Nederland 2 het veertiendelige kostuumdrama Little Dorrit van Charles Dickens (1812-1870) uitzenden. De roman is geschreven in de jaren 1855/57 en in laatsgenoemd jaar als boek verschenen. In de Nederlandse versie die bij de Gebroeders Graauw, Amsterdam — Soerabaja, is uitgekomen, is de naam Dorrit veranderd in Dora. De vertaling is gerealiseerd door C.M. Mensingh; het bijna 500 pagina's tellende boek op groot romanformaat met twee kolommen druks, is voorzien van 58 houtgravures 'naar teekeningen van J.C. Mahoney'.

De roman is opgesplitst in twee delen: het eerste telt zesendertig hoofdstukken, het tweede vierendertig. Qua titels van die delen is er een duidelijke tegenstelling: Armoede, respectievelijk Rijkdom. Dat kan in de loop van veertien delen — elk van drie kwartier — nog tot flink wat dramatische situaties leiden. Scenarioschrijver Andrew Davies is van mening dat Little Dorrit als hoofdthema heeft de wijze waarop mensen uit alle lagen van de bevolking omgaan met rijkdom en armoede. Parallellen naar onze tijd — en niet alleen maar in het land van Dickens en van de NCRV — dringen zich vanzelfsprekend aan ons op.

Tom Courtenay en Emma Pierson — de laatste als Dorrit — vertolken de belangrijkste rollen in dit kostuumdrama.

Maandag wordt Little Dorrit uitgezonden tussen 17:35 uur en 18:20 uur.

__________

Afbeelding: Tekening uit de Nederlandse vertaling die is verschenen bij uitgeverij Gebroeders Graauw: "De toeschouwster stond met de hand op haar borst naar het meisje te kijken."

Erich Kästners Jeugdherinneringen weer herdrukt

Dresden in de sfeer van het fin de siècle

Twee huwelijksvoltrekkingen met niet geringe gevolgen kon de Duitse schrijverErich Kästner zich op latere leeftijd — in de periode dat hij de herinneringen aan zijn kindertijd heeft uitgewerkt — heel goed voor de geest halen. De meest opmerkelijke van de twee was hem vooral bijgebleven doordat die bruiloft nooit heeft plaatsgevonden, en verder doordat hij zelf als gevolg daarvan als schooljongen in actie is gekomen op een manier die in principe is voorbehouden aan volwassenen. Hoewel zijn moeder in die context werd bedrogen, lag in het verlengde daarvan dat de jonge Erich iemand is gaan volgen en zich daardoor ook direct een echte detective is gaan voelen.
De tweede bruiloft bereidde de jonge Kästner en zijn moeder nog meer kommer en kwel. Die beide gebeurtenissen vormen één van de onderdelen van al hetgeen in Als ich ein kleiner Junge war aan bod komen in zestien hoofdstukken, die elk een ander thema behandelen. De inhoud van het boek met memoires beperkt zich tot de jaren 1907-1914.

Veelzijdigheid

Een van de hoofdstukken is gewijd aan het fenomeen onderwijzers, respectievelijk leraren, een ander over de functie die de Königsbrücker Straße in het bestaan van de jonge Erich heeft vervuld. Een villa aan de Albertplatz vult een ander hoofdstuk, en dat geldt tevens voor Onkel Franz die miljonair werd. De dagindeling, zoals die er min of meer uitziet voor een achtjarige vult ook een hoofdstuk, van veertien bladzijden.
In hetgeheel komt, met de beschrijving van het leven van alledag, in het Duitsland van thans een eeuw geleden, de maatschappelijke dwang met alle daaraan verbonden conventies goed uit de verf.

Jeugdromans

De stijl is herkenbaar als die van Kästner voor al degenen die in hun werkelijke dan wel tijdens hun gevoelde jeugd diens beroemde jeugdromans hebben gelezen: Das fliegende Klassenzimmer (1933); Drei Männer im Schnee (1934); Emil und die Detektive (1934); Die verschwundene Miniatur (1935), en tal van andere.

We leren in die hoofdstukken van de jeugdherinneringen niet alleen het gezin kennene zoals het was in Erichs prepuberteit, maar ook de wederwaardigheden van zijn ouders en grootouders worden nader beschreven.
Het één na laatste hoofdstuk van Als ich ein kleinerJunge war is gewijd aan moeder Kästner "zu Wasser und zu Lande". Met dit hele boek heeft de auteur haar in een goed daglicht willen stellen en een blijvende herinnering aan haar willen realiseren. Het allerlaatste hoofdstuk heeft — voordat een Nawoord het geheel afsluit — Das Jahr 1914 als onderwerp.

Ontwikkeling

Erich Kästner: Als ich ein kleiner Junge war. 206 pagina's, paperback; dtv 13086. Deutscher Taschenbuch Verlag, München, december 2009 (dertiende herdruk van de paperbackeditie van maart 2003). ISBN 978-3-423-13086-8.

Die Manns van Heinrich Breloer op herhaling

Twee gezinnen, één familie

Acht jaar geleden is het alweer dat het op het scherm in totaal vijf uur en een kwartier durende, driedelige biografische drama Die Manns — Ein Jahrhundertroman [1] over het leven van de twee broers Heinrich Mann (1871-1950) en Thomas Mann (1875-1955) en hun gezinnen, werd uitgezonden. De gespeelde gedeelten worden afgewisseld met documentaire beelden, hetgeen het gevoel versterkt dat je als kijker wordt geconfronteerd met een ruimere vorm van authenticiteit dan dat in biografische speelfilms doorgaans het geval is. Het is niet voor niets een trend geworden in de filmwereld.

De drie belangrijkste rollen in deze film worden vertolkt door Armin Mueller-Stahl [2] als Thomas Mann; Monika Bleibtreu (1944-2009) als Katja Mann-Pringsheim en Jürgen Hentsch (*1936) als Heinrich Mann. De figuur van Klaus Mann, die in de latere delen wat meer wat uitgebouwd, wordt gespeeld door Sebastian Koch.

De drie perioden

Het eerste deel van Die Manns — dat het leven van de twee gezinnen Mann belicht in de periode

van 1923 tot 1933 — zal door het eerste Duitse publieke televisienet ARD/Das Erste worden uitgezonden op vrijdag 27 november vanaf 23:30 uur tot 01:15 uur in de nacht op zaterdag 28 november.

De tweede aflevering is, vanzelfsprekend op dezelfde zender, voorzien voor de nacht van zondag 29 november op maandag 30 november, van 00:35 uur tot 02:20 uur. Deze behandelt de periode van 1933 tot 1941.

Tot slot zal de uitzending van deel drie starten op vrijdag 4 december, wederom om 23:30 uur en ook weer tot 01:15 uur duren en de periode van 1942 tot 1955 bestrijken. Heinrich Mann is dan al vijf jaar niet meer onder de levenden, Thomas Mann stierf in dat jaar op 12 augustus.

Onuitwisbare invloed in de letteren

Niet voor niets wordt door tal van kenners van de Duitse literaire scène in de eerste helft van de twintigste eeuw

vastgesteld dat deze twee broers de meest belangrijke schrijvers van die periode zijn geweest. De tweede helft van de twintigste eeuw heeft het Duitse literaire gebeuren volgens sommigen nog steeds in de schaduw gestaan von diesen beiden literarischen Überväter. Of dat wellicht ietwat te sterk is uitgedrukt, valt te bezien; vaststaat daarentegen dat zij op een heel bijzondere manier — zowel als gelijktijdig

optredende figuren, maar tegelijkertijd niet zelden als tegenpool van elkander, van lieverlee dan wel als zodanig geconstrueerd — de cultuur van het naoorlogse Duitsland blijvend hebben beïnvloed. "Die unwissenden Magier" noemde Joachim Fest — Hitler-biograaf en ooit Herausgeber van deFrankfurter Allgemeine Zeitung deze twee; zijn ideeën daarover heeft hij in een boek met de gelijknamige titel beschreven, dat voor het eerst in 1985 is verschenen en later als Taschenbuch is herdrukt.

Amerikaans staatsburger

Thomas Mann wilde direct na de Tweede Wereldoorlog aanvankelijk niet naar Duitsland terugkeren. Vanuit het verre Westen hoopte hij een bijdrage te kunnen leveren aan de morele wederopbouw van zijn verloren vaderland. De zogenaamde Koude Oorlog gooide echter een knuppel tussen de benen van de filosofisch ingestelde schrijver, die tevens een scherpzinnig denker was en vreesde dat het ook toen nog steeds niet nieuwe Duitsland — doorregen met oude nazi's als het nu eenmaal was — wel eens door de Amerikanen als bondgenoot in de strijd tegen het communisme van de

Sovjetunie kon worden benodigd, en dat zou voor de — zowel toen alsook, terugblikkend, vandaag de dag — als fragiele republiek ingeschatte staat geen goede ontwikkeling betekenen. Thomas Mann kwam daardoor terecht in een soort niemandsland. Wel bleef hij, ondanks tal van reserves, hameren op de Duitse eenheid. Naar aanleiding van de festiviteiten en andere gebeurtenissen rondom de Goethe-herdenking van 1949 [3] en een Schiller-herdenking in 1955 [4] bezocht Thomas Mann de beide delen van Duitsland om zijn ideeén met betreking tot verzoening te postuleren. Wel had hij over zijn volk zo zijn gedachten: "Die Deutschen sind ein recht unausstehliches Volk, aber ein deutscher Schriftsteller und Diener der deutschen Sprache bin ich nun einmal durchaus . . . "

Heinrich Mann

De oudere broer van Thomas Mann was een in meer dan één opzicht grote figuur. Hij beleefde enorme omwentelingen in politiek, sociaal en cultureel opzicht, hij genoot diverse successen met zijn boeken, maar raakte toch op een zijspoor, mede doordat hij — bezien vanuit de optiek van 'het westen' op het verkeerde paard heeft gewed, althans in politiek opzicht door de Russische revolutie van 1917 als de verwezenlijking van een "honderdjarige literatuur" te kwalificeren.

Voor Heinrich Mann was het duidelijk dat die revolutie was

begonnen toen de eerste Russische boer die een eeuw eerder reeds kon lezen en een volksverhaal van Lev Tolstoj had genoten

en dit aan andere boeren had doorgegeven. Hoewel hem die positie — voor een deel begrijpelijkerwijs — nogal kwalijk is genomen, is dat niet van invloed geweest op de kwaliteit en intrinsieke literaire waarde van zijn oeuvre en de waardering daarvoor. Hij was en bleef een man met een groot vermogen tot fabuleren en beschikte over een ongebreidelde fantasie, die zijn kunst steeds ten goede is gekomen.

De tegenstellingen die zijn leven steeds hebben 'vergezeld', hebben gezorgd voor nogal bizarre situaties welke zo uit één van zijn eigen boeken hadden kunnen stammen. Dat alles is terug te vinden in de briljante biografie van de veelzijdige historicus Manfred Flügge. Het boek biedt niet alleen een scherpe kijk op het leven van de Mann die binnen de ontwikkeling van zijn familie noodgedwongen steeds meer de tweede viool is gaan spelen.

Ondanks het gegeven dat Heinrich Mann zich deels buiten de wereld van alledag bevond, had ook hij in ieder geval enig inzicht in de eigen situatie, hetgeen blijkt uit wat hij dienaangaande in 1946 daarover wist te melden:
"In Wirklichkeit habe ich mehr als nur den Helden des Blauen Engel und den vorweggenommenen Nazi des Untertan gemacht: Schöneres, meine ich, und näher der Vollendung die ich nie erreichte." De in dit citaat genoemde boeken hebben internationaal niet alleen opzien gebaard, maar het zijn tevens blijvende titels in de canon der Duitse letteren.

In Ein Zeitalter wird besichtigt, een boek vol memoires — voor het eerst gepubliceerd in 1946 — presenteert Heinrich Mann een alternatieve autobiografie, die is bedoeld als kritiek op hetgeen de schrijver in de behandelde periode heeft ondergaan. Volgens broer Thomas is dit werk geschreven "in einer Prosa, deren intellektuell federnde Simplizität sie mir als Sprache der Zukunft erscheinen läßt." En hij besluit zijn korte reactie met de verwachting dat uit het boek in kwestie passages in de schoolboeken van de éénentwintigste eeuw als voorbeelden zullen

dienen.literatuur gebleven. Anders was dat met zijn eerste roman, In einer Familie. De schrijver geeft daarin niet alleen blijk van wat sommige Heinrich Mann-kenners als "jeugdige overmoed" beschouwen, maar vormt eveneens een bewijs voor zijn besef van zijn kunst en kennerschap. Dit proza is voor het eerst verschenen in 1894, zes jaar voordat Thomas met Buddenbrooks op de markt kwam. In 1896 werd er een tweede druk gerealiseerd en drie decennia later is er een door de auteur bewerkte versie uitgekomen. Relatief snel was het boek uitverkocht en bleef het gedurende drie kwart eeuw onvindbaar. In het jaar 2000 heeft uitgeverij Fischer er een nieuwe druk van de allereerste editie gerealiseerd, met zelfs twee (!) stofomslagen tegelijkertijd. De exegeten zijn van mening dat in dat jeugdwerk de 'ingang' tot het oeuvre van Heinrich Mann kan worden gevonden.

De broers

De oudste zoon van Thomas en Katja Mann — Golo, historicus en zeker zo'n briljant formulerende schrijver als zijn vader (1909-1994) — noemde Vater Thomas en Onkel Heinrich "unwissend weil schlecht informiert, Magier weil sich andere Wirklichkeiten erträumend oder Lieblingsträume mit Wirklichkeit gleichsetzend." Daarmee heeft Golo Mann de heren zeer treffend gekarakteriseerd. Lezers van (delen van) het oeuvre van de beide oudere heren, die zich al lezend graag zelf een beeld willen vormen van de soms gespannen situatie tussen die beiden, kunnen daarvoorredelijk terecht bij de correspondentie tussen Thomas en Heinrich Mann in de jaren 1900-1949. In totaal zijn in 1965 door de Duitse Akademie der Künste honderdvijfentwintig uitgegeven, maar deze verzameling werd vier jaar later uitgebreid met nog eens 55 brieven, die worden beschouwd als de meest wezenlijke van het geheel.

__________

[1] Het biografische drama in beelden Die Manns werd onderscheiden met tal van prijzen, zowel voor de regie als voor de bijeengebrachte groep van spelers.

[2] Armin Mueller-Stahl (*1930) is de enige echte Hollywood-ster van Duitse bodem, die volgens sommige stemmen uit de wereld van de Duitse filmkritiek niet eens (meer) het aantal kan opnoemen van de films waaraan hij heeft meegewerkt. Begin dit jaar kwam de nieuwste verfilming van de roman Buddenbrooks van Thomas Mann uit, waarvoor de schrijver in 1929 in met de Nobelprijs voor Literatuur werd onderscheiden.

[3] Johann Wolfgang von Goethe leefde van 28 augustus 1749 tot 22 maart 1832.

[4] Friedrich (von) Schiller leefde van 10 november 1759 tot 9 mei 1805.

__________

Thomas Mann: Fragile Republik — Thomas Mann und Nachkriegsdeutschland. 240 pag., paperback; Fischer Taschenbuch Verlag, Frankfurt am Main, 1999. ISBN 978-3-596-14429-9.

Joachim Fest: Die unwissenden Magier — Über Thomas und Heinrich Mann. 164 pag., paperback; Fischer Taschenbuch Verlag, Frankfurt am Mai, 1995. ISBN 978-3-596-11259-1.

Thomas Mann & Heinrich Mann: Briefwechsel 1900-1949. 374 pag., gebonden in linnen; S. Fischer Verlag, Frankfurt am Main 1969.

Manfred Flügge: Heinrich Mann — Eine Biographie. 512 pag., gebonden; Rowohlt, Reinbek bei Hamburg, 2006. ISBN 978-3-498-02098-7.

Heinrich Mann: In einer Familie — Roman. 320 pag., gebonden (met twee stofomslagen).

Heruitgave van de allereerste versie van 1894. S. Fischer Verlag, Frankfurt am Main, 2000.

ISBN 978-3-10-047818-5.

Heinrich Mann: Ein Zeitalter wird besichtigt. 732 pag., gebonden in linnen. Aufbau Verlag, Berlin und Weimar, 1982 (tweede druk).

___________

Afbeeldingen1. Heinrich en Thomas Mann in 1899.

2. Voorzijde van het stoofomslag van de Heinrich Mann-biografie door Manfred Flügge (2006).

3. Voorzijde van de paperback-editie van Joachim Fest: Die unwissenden Magier.

4. Voorzijde van de paperback-editie van Thomas Mann — Fragile Republik.

5. Voorzijde van het stofomslag van de DDR-editie (tweede druk 1982) van Ein Zeitalter wird besichtigt, memoires van Heinrich Mann.

6. Voorzijde van het onderliggende van de twee (!) stofomslagen van Heinrich Mann's eerste boek: In einer Familie uit 1894.

7. Manfred Flügge, auteur van de Heinrich Mann-biografie.

8. Armin Mueller-Stahl, die de rol van Thomas Mann op zich heeft genomen in Die Manns.

Voorlezen uit het oeuvre van Paul Heyse

Alf Marholm leest voor

In de programmareeks Am Abend vorgelesen van de regionale Duitse radiozender NDR Kultur staan deze week drie avonden achtereen een goed half uur teksten uit het oeuvre van de Duitse schrijver Paul Heyse op het programma. De befaamde toneel-, film- en televisie-acteur Alf Marholm (1907-2005) heeft deze teksten ooit voor de radio opgenomen, en nu kunnen de luisteraars van maandag 23 tot en met woensdag 25

november tussen 22:00 uur en 22:35 uur hun aandacht daarop richten. De titel van al deze afleveringen luidt Barbarossa.

Diverse uitgaven met werk van Paul Johann Ludwig von Heyse, zoals zijn officiële naam luidde, werd in 1830 geboren en overleed in 1914. Hij werd in 1910 onderscheiden met de Nobelprijs voor Literatuur.

____________

Afbeeldingen

1. Paul Heyse, geschilderd door Adolph von Menzel (1815-1905).

2. Handgeschreven opdracht voorin de bundel Novellen vom Gardasee (1903) van Paul Heyse.

De tekst luidt:

Dem tapfren Schwesterlein! / Als kleine Freud' / in Schmerzenszeit / von / deinem Erich.

Oktober 1906.

Verhaal Heinrich Böll op NDR Kultur voorgelezen

Eén van de vele korte verhalen
In het programma Am Abend vorgelesen dat door de regionale Duitse zender NDR Kultur (Norddeutscher Rundfunk, Hamburg/Hannover) op dinsdag 17 november — tussen 22:00 uur en 22:35 uur — zal worden uitgezonden, zal de Duitse film- en televisie-acteur Hemut Zierl het verhaal Wanderer, kommst du nach Spa. . . voorlezen. Dit verhaal van de schrijver Heinrich Böll (1917-1985) stamt uit de beginperiode van diens oeuvre, en het is opgenomen in de gelijknamige bundel met 25 korte verhalen, voor het eerst tezamen uitgegeven in 1964. Verhalen van deze schrijver zijn in het Nederlands vertaald, eveneens gebundeld, en werden ook in onze contreien zeer gewaardeerd.

Heinrich Böll, die internationaal hoog in aanzien stond — alleen al in de Sovjetunie werden miljoenen exemplaren van zijn boeken verkocht —, werd in 1972 onderscheiden met de Nobelprijs voor Literatuur. Vijf jaar tevoren had hij reeds de Georg-Büchner-Preis in ontvangst mogen nemen. Er was echter ook intense kritiek op zijn maatschappelijk functioneren, vooral van de zijde van het

weerzinwekkende rioolkrantje dat met veel Bild tracht een Zeitung te creëren. Dot vooral vanwege het feit dat Böll zich heeft ingezet voor de RAF-terroriste Ulrike Meinhof, wat in zijn boek Die verlorene Ehre der Katharina Blum tot uitdrukking komt.

In de geboorteplaats van deze schrijver, Keulen, bevindt zich het Heinrich Böll Archief, waarmee de herinnering aan één van de allergrootste literatoren in het Duitse taalgebied van direct na de Tweede Wereldoorlog levendig wordt gehouden. Dat doet overigens eveneens de Heinrich Böll Stiftung.

____________

Afbeeldingen

1. Voorzijde van hetUllstein-Taschenbuch waarin het titelverhaal is opgenomen.

2. De auteur tijdens een persbijeenkomst in Bonn.

Bedenker van tv-series komt met een digi-roman

Combinatie van uitingen
Anthony Zuiker, de bedenker van tal van televisieseries, waaronder de aalgladde Yanken-reeks CSI (Crime Scene Investigation), komt nu met een nieuwe stunt, die door hem als digi-novel wordt omschreven, en die we ons moeten voorstellen als een gecombineerde vorm van website, boek en film.
Aangezien de maker in kwestie tientallen miljoenen heet te hebben verdiend met zijn televisieseries, heeft hij het avontuur aangedurfd, waarmee hij, volgens eigen zeggen, de uitgeefwereld wil openbreken. U snapt het al: "alles woelt hier om verandering", ook als dat in eerste instantie beperkt blijft tot de voorstellingswereld van Anthony Zuiker.


Al moeten we, fervent atheïst als we zijn, toch maar even verwijzen naar wat de Prediker duizenden jaren geleden reeds zei: "Er is niets nieuws onder de zon." Al had die wijze man in die dagen nog geen notie van alle ontwikkelingen die binnen de digitale wereld anno nu zouden (kunnen) worden gerealiseerd. Maar, symbolisch gezien, is en blijft vooralsnog het gelijk aan de zijde van genoemde Prediker.
HYPED.nl berichtte vandaag over het nieuwe fenomeen, en daarom verwijzen we u hier naar die site, opdat u zelf het artikel daarover aldaar kunt lezen. In eerste instantie met enige taalfouten, die er hopelijk in de loop van de dag zullen worden uitgehaald; gisteren heeft de redactie dat wel gedaan in een andere bijdrage, op instigatie van de redactie van deze site.
__________
Afbeelding: Scriptschrijver Anthony Zuiker, staande voor enkele posters van de serie Crime Scene Investigation. (Foto: © CSI.)

Emily Brontë's geboortedag wordt heden herdacht

Heden is het 191 jaar geleden dat de Engelse schrijfster Emily Brontë is geboren. — die internationale faam heeft verworven met haar roman Wuthering Heights. Ze is overleden op 19 december 1848. Dat was een tamelijk kortstondig leven waarin ze wel een en ander aan poëzie heeft geschreven, maar bij die éne roman is het gebleven. Opvallend is dat het in Nederland onder diverse titels is verschenen, waarvan in ieder geval twee wel direct met het origineel in verband kunnen worden gebracht: De Woeste Hoogte, respectievelijk Woeste Hoogten. De derde vertaling, die ik in mijn puberteit van mijn eerste vriendinnetje mee kreeg om te lezen, stelde me hevig teleur: niet vanwege de inhoud, maar doordat ik die inhoud al kende. Ik was toen nog niet zover gekomen om naar de naam van de schrijfster te kijken. Had ik dat wel gedaan, dan zou ik direct hebben beseft dat Het Huis der Stormen — dat in een hoge oplaag was uitgekomen voor abonnees van de tijdschriften van De Spaarnstad Haarlem — een andere vertaling van Wuthering Heights moest zijn.
Om ook hier Emily Brontë te herdenken, wijs ik u op een bijdrage op deze Tempel der Letteren van 25 december 2008 waarin ik twee van haar gedichten heb opgenomen. Het eerste, The Visionary, citeer ik nog regelmatig voor mensen, die alleen Wuthering Heights kennen en geen flauw benul hebben van de kwaliteiten als dichters die Emily Brontë onmiskenbaar had.
__________
Afbeelding: Emily Brontë (1818-1848), getekend door haar zuster Charlotte.

NCRV biedt Sense and Sensibility op Nederland 2

In drie afleveringen
Op maandag 27 juli — tussen 21:00 uur en 22:00 uur, via Nederland 2 — zal de NCRV de eerste aflevering van de driedelige BBC-serie Sense and Sensibility naar de roman van Jane Austen uitzenden. De tweede en derde aflevering, die ook elk een uur duren, zullen op maandag 3 augustus en maandag 10 augustus, ook beide keren op dat tijdstip worden uitgezonden. Anderhalf jaar geleden werd dezelfde versie voor het eerst door de BBC uitgezonden, en bij voor gelegenheid hebben we daarover op 31 december 2007 enige berichtgeving over gerealiseerd. Na de derde aflevering hebben we op 20 januari 2008 nog enkele regels aan die dramaserie gewijd, onder meer met betrekking tot de dvd.
__________
Afbeelding: Hattie Morahan en Charity Wakefield in Sense and Sensibility. (Foto: BBC.)

Een roepende in de woestijn is heden stilgevallen

De tweede Simon V. van de Nederlandse letteren
Een schrijver gaat zo lang te water [1] totdat het over is. Het was al kort te voorzien dat onze kleurrijke medelander Simon Vinkenoog het niet lang meer op dit ondermaanse zou uithouden. Hij was één van die figuren van wie je je maar niet kon voorstellen dat hij echt ouder zou worden, en dat heeft ongetwijfeld te maken gehad met het feit dat hij in menig opzicht jong is gebleven in de zin van een gesublimeerde puberteit met protesteren en het inslaan van andere wegen dan de Nederlander gebruikelijk doet, ook als die deel uitmaakt van de wereld der kunsten.
Ook in een ander opzicht bleef Simon Vinkenoog opvallen. Het is vast al wel weer anderhalf decennium geleden dat hij eens te gast was bij Sonja Barend, die hem min of meer de vraag stelde wat hij nu het liefste deed. "Neuken," antwoordde een jolige Vinkenoog, om daar aan toe te voegen: "Al vinden ze iets uit dat nog fijner is, ik blijf het er gewoon bij doen." Dat leverde de man, terecht, een schaterlach op van Sonja en een salvo aan hilariteit onder de overige aanwezigen. Die tweede Simon V. der Nederlandse letteren is vandaag voorgoed vertrokken.

Geen kunstbeen
Enkele weken geleden moest zijn rechterbeen worden geamputeerd vanwege allerlei complicaties in verband met zijn rechtervoet, welke hadden gezorgd voor ondraaglijke pijnen. De chirurg achtte het een onmogelijkheid dat iemand op die leeftijd nog zou kunnen leren met een kunstbeen om te gaan. Zelf bleef Vinkenoog actief op zijn weblog, tot en met de afgelopen week, waar hij, optimist als hij was, liet weten dat hij nu dingen leerde zien die tot dan toe voor hem verborgen waren gebleven.
Voordat Simon Vinkenoog erkenning vond als schrijver, ging hij — nog tijdens de oorlog in 1944 — als jongste bediende werken bij Uitgeverij Querido.
Deze schrijver van zowel proza alsook poëzie — in 2004 was hij Dichter des Vaderlands ad interim, hetgeen echter niet werd erkend door de initiatiefnemers van die openbare functie—, werd op 18 juli 1928 geboren en heeft zijn één en tachtigste verjaardag niet meer kunnen beleven, doordat hij op 12 juli 2009 is heengegaan.
Meer actueels in verband met het overlijden van Simon Vinkenoog is te lezen en te zien via filmpjes op NOS Nieuws.
__________

[1] Zolang te water — een alibi is de titel van een roman uit 1954 van Simon Vinkenoog.
____________
Afbeeldingen
1. Simon Vinkenoog, zoals we hem in de eerste decennia van de tweede helft der twintigste eeuw veel hebben gezien.
2. Voorzijde van Simon Vinkenoogs boek Proeve van Kommunikatie, De Bezige Bij, 1967.
3. Simon Vinkenoog op 12 oktober 2008, bij de uitreiking van Vinkenoog Verzameld.

Eerste Nederlandse vrouw met een literaire prijs

Creatieve gezinsleden
Op deze dag in 1891 werd Elisabeth Zernike — de drie jaar jongere zuster van de Nederlandse Nobelprijswinnaar Natuurkunde (1953, Rijksuniversiteit Groningen) Frits Zernike (1888-1966) — geboren, die literaire geschiedenis heeft geschreven, alleen al met het feit dat ze de eerste vrouw was, die voor haar werk werd onderscheiden. Dat was in 1921 toen haar de C.W. van der Hoogtprijs werd toegekend voor haar boek Een vrouw als zij dat een jaar tevoren was uitgekomen. Twee jaar daarvoor was haar eerste boek verschenen. Elisabeth Zernike schreef mild proza dat past in de periode die zich 'tussen wal en schip', anders gezegd: tussen impressionisme en expressionisme bevond.
Elisabeth Zernike — die haar geboortedag deelt met literaire grootheden als La Fontaine en Shelley — was eveneens de zuster van Anne (Mankes-)Zernike (1887-1972), die in 1925 een boekje over Rainer Maria Rilke heeft geschreven.

Proza en poëzie
Het scheppend werk van Elisabeth Zernike beperkte zich niet tot proza; vanaf 1951 zijn er enkele bundels met gedichten uitgebracht, zoals Dralend afscheid (1950) dat in het jaar daarop in de derde druk is uitgekomen. Twee jaar daarna is, eveneens bij Querido, de bundel Het uur der stilte verschenen.


Beide titels zijn van toepassing op het leven van Elisabeth (of Elizabeth) Zernike. Met haar ruim negen decennia op deze aarde kan men zeggen dat het afscheid van de wereld dralend geschiedde, en na haar heengaan geldt voor haar Het uur der stilte.
Op latere leeftijd publiceerde ze eveneens korter proza.
De lexicograaf Kornelis ter Laan, die eveneens op 8 juli was geboren, maar dan 20 jaar eerder, vermeldt in zijn Letterkundig Woordenboek voor Noord en Zuid dat Elisabeth Zernike in 1949 de Amsterdamse prijs voor het beste gedicht heeft verwroven: over de dochter van Prins Willem: Maria van Oranje.
De bundel Dralend afscheid heb ik, begin jaren zestig verworven voor 49 cent in het Rotterdamse filiaal van het toen enige grootwinkelbedrijf voor opruimingsboeken; bij dezelfde zaak te Groningen in 1968 lag de blauwe, gebonden Salamander met Bevrijding uit de jeugd (1951) in een resthoeveelheid tussen een paar honderd andere titels voor de prijs van 10 cent (15 voor één gulden), en was daarvoor ook nog voorzien van een afzichtelijk oranje-wit geblokt stofomslag uit de boekbinderij van die boeken-grootmogol te Baarn.

Een lang leven
Elisabeth Zernike is op 12 maart 1982 overleden te Laren; ze is bijgezet in het graf van haar broer Frits, die zestien jaar eerder was heengegaan. Haar naam komt echter niet voor op de steen. In het boek Vrouwenspiegel uit 1936 van Annie Romein-Verschoor komt zij voor, en dat geldt eveneens voor het dertig jaar later uitgekomen boek van C. Rijnsdorp De moderne roman in opsraak.
Zij publiceerde meerdere gedichten met het opschrift Rondeel, en een aantal met de titel In memoriam. — Bij een dichtergraf eindigt met de regels:

Wat verder haar gebeurt is als een openbreken
Dat naar de zachte dalen van het leven leidt.
Maar nooit zal zij er later over kunnen spreken
Hoe in dat uur zijzelf tot dichter is gewijd.

(Uit: Dralend afscheid; als Elizabeth Zernike.)
____________
Afbeeldingen
1. Tekstgedeelte op de voorpagina van de bundel uit 1950.
2. Omkaderd tekstgedeelte op de buitenzijde van de bundel uit 1953.

Egon Erwin Kisch herdacht — herhaling reportage

Fascinerende reportage
De eerste Duitse publieke televisiezender ARD/Das Erste presenteert in de nacht van maandag 6 juli op dinsdag 7 juli — tussen 01:45 uur en 02:30 uur — een herhaling van een reportage uit 1979 over de briljante journalist en literator Egon Erwin Kisch (1885-1948). Die film met reportage maakt deel uit van de programmareeks Vor 30 Jahren; de titel van de filmbijdrage luidt Nichts ist verblüffender als die Wahrheit. Daarmee wordt een link gelegd naar de tweedelige uitgave die Büchergilde Gutenberg in 1981 op de markt heeft gebracht met daarin een selectie van de reportages die Egon Erwin Kisch in een periode van vier decennia heeft gepubliceerd. Die selectie kreeg de titel Nichts ist erregender als die Wahrheit.

'New Journalism' avant la lettre
Voordat Kisch in het seizoen 1905/06 de school voor Journalistiek in Berlijn bezocht, had hij al flink wat reportages geschreven voor het Prager Tageblatt, toen onderdeel van de Duitstalige pers in de Goldene Stadt. Hij was er al vroeg in geslaagd een zakelijk-kritische voorstelling van gebeurtenissen op papier te brengen, die desondanks aan spanning en actualiteit niet hadden ingeboet. Daarmee is deze Egon Erwin Kisch toonaangevend geworden voor de moderne stijl welke zich langzaam maar zeker zou gaan meester maken van de internationale dagbladjournalistiek in de kwaliteitspers. In 1925 is een verzameling van zijn stukken verschenen onder de titel Der rasende Reporter, en die benaming werd een alternatief voor de naam van de journalist Egon Erwin Kisch.


We komen in een ruimer artikel binnenkort terug op deze bijzondere figuur met een zeer aparte stijl van schrijven en leven, en met een heel eigenzinnig karakter.

PC Hooftprijs 2009 voor archeoloog van de emotie

In drie verschillende gedaanten
Het zal elke literair geïnteresseerde lezer — zeker als die aandacht voor twintigste eeuwse poëzie kan opbrengen — inmiddels wel bekend zijn dat aan de, net voor het begin van de nieuwste lente zeventig jaar geworden dichter, teelvisiemaker, journalist Hans Verhagen, de PC Hooftprijs 2009 is toegekend. Naar aanleiding daarvan wordt door het digitale themakanaal Geschiedenis 24 een VPRO-documentaire uitgezonden, onder meer op vrijdag 3 juli, die de prachtige titel draagt Hans Verhagen: Archeoloog van de emotie. Daarin zal onder meer flink aandacht worden besteed aan al hetgeen Hans Verhagen heeft bijgedragen aan televisieproducties.
De bijna veertig minuten durende film wordt deze dag zelfs tweemaal uitgezonden: tussen 18:01 uur en 18:40 uur en nogmaals tussen 20:00 uur en 20:38 uur.
Tussen die twee uitzendingen in worden nog twee andere programma's uitgezonden waarbij Hans Verhagen was betrokken: allereerst, vanaf 18:40 uur, de reportage, uit 1976, die onze Nederlander samen met Ike Cialone heeft gemaakt in de reeks Machiavelli van de VPRO; deze heeft als titel en thema De weduwe van Mussolini. Deze was niet bepaald ruimhartig als het erop aankwam interviews te geven over haar man en de zeer zwarte periode in de geschiedenis van Italië: het Fascisme.
Direct daarop, vanaf 19:14 uur volgt een aflevering van het kunst-en-cultuur programma Eigentijds (NOS). Deze draagt de aansprekende titel Duizenden zonsondergangen. Daain krijgen we de gelegenheid kennis te maken met gedichten van Hans Verhagen welke hetzij op muziek zijn gezet dan wel werden gevisualiseerd. De meester zelf draagt ze voor.
__________
Foto: Hans Verhagen gekiekt door Jan Zandbergen.