Salome van Oscar Wilde in zwijgende filmversie laat op de avond van maandag via Arte-televisie

Fin de siècle-drama in filmversie
Aanstaande maandag, 28 januari, is het avondprogramma van de Frans-Duitse cultuurzender een aantrekkelijke optie voor toeschouwen, althans voor de cultureel breed geïnteresseeren. Tussen 21:00 uur en ruim een uur na middernacht vertoont deze zender drie bijzondere programma's. Als eerste een speelfilm met de jubilerende Jeanne Moreau in de hoofdrol. Over haar en enkele films, waaronder de genoemde, hebben we op onze zustersite Tempel der Filmkunst reeds bericht. Na deze rolprent is er een uur aandacht voor Ravels bekendste compositie, de Bolero, en ook daarover kunt u een uitgebreid artikel lezen op onze andere zustersite, Tempel der Toonkunst. Aansluitend daarop wordt de zwijgende film Salome uit 1923 uitgezonden, te beginnen om 23:45 uur. Het is een film van 73 minuten, die slechts eenmaal door Arte zal worden gepresenteerd. Onder regie van Charles Bryant spelen Alla Nazimova [1], Mitchell Lewis en Nigel de Brulier.

Oscar Wilde's schandaalstuk
Hoewel de mare lang in stand werd gehouden dat niet Oscar Wilde (1854-1900), maar de actrice Sarah Bernhardt de auteur van Salome was — en die praatjes wellicht voor nog meer faam, ten faveure dan wel ten detrimente, hebben gezorgd —, liggen de feiten anders. In een gesprek dat de beiden in het laatste decennium van de negentiende eeuw hadden, vroeg de actrice aan Wilde of hij voor haar een stuk wilde schrijven, en hij riposteerde dat hij dat al had gedaan. Vervolgens vertelde hij daar over zijn drama, en zij wilde het manuscript lezen. Na kennisneming van de inhoud besloot ze het in Londen op te voeren. Dat was in 1892.
Na de repetities, die direct zijn gestart, zou het stuk in het Palace Theatre in de Britse hoofdstad worden opgevoerd, doch de censor greep in en verbood Salome voordat het zover kon komen. Een jaar daarna kwam het tegelijkertijd in boekvorm uit in Frankrijk, in de oorspronkelijke door Wilde geschreven versie [2], en in Engeland in de vertaling van Alfred Douglas. De eerste opvoering werd drie jaar later in Frankrijk gegeven door Aurélien Lugné Poë (1869-1940) in het Théâtre de l'Oeuvre te Parijs. Oscar Wilde was daarbij niet aanwezig doordat hij nog gevangen zat te Reading.
Hoewel de pers het stuk zeer gunstig beoordeelde en Lugné-Poë een glansrol als Herodes voor het voetlicht presenteerde, was het succes niet bepaald overmatig. In de andere culturele hoofdstad van het Europa van die dagen werd het in 1901 voorgesteld en vier jaar later kwam Londen toch nog aan de beurt. Sedertdien is het geruime tijd vast onderdeel van de programmering in tal van schowburgen op het continent gebleven.

Inspiratie
Wilde's Salome heeft tal van andere kunstenaars geïnspireerd. De Duitse componist Richard Strauss zag er wel een goed muziekdrama in, maar dan op basis van een gecomprimeerde tekst. De eerste opvoering werd in de Semper Oper te Dresden gegeven in 1905. Ook in de beeldende kunsten heeft Salome in die periode veel aandacht gekregen, zoals in de zestien tekeningen van Wilde's tijdgenoot Aubrey Beardsley (1872-1898).
Meer gedetailleerde informatie over tal van achtergronden en aspecten van deze tragedie — die de enige was waarmee Oscar Wilde succes heeft geoogst — kunt u vinden in mijn langere bijdrage in het gespecialiseerde, elektronische fin de siècle-'periodiek' All art is quite ueseless van Rond1900.nl.
__________
[1] Alla Nazimova was de toneelnaam van Miriam Edez Adelaida Leventon. Ze was geboren in 1879 te Jalta op de Krim, en overleed in 1945 te Los Angeles. Ze schitterde niet alleen in films, maar vertolkte ook theaterrollen, schreef draaiboeken en trad op als producer van films.
[2] "Hij sprak bijna perfect Frans," vertelde Wilde's goede vriend André Gide later eens.
____________
Afbeeldingen
1. Alla Nazimova in 1922, gefotografeerd door Maurice Goldberg (1881-1949).
2. Gedeelte van het voorplat (bindmateriaal behangselpaper) van de Nederlandse versie door Chr. van Balen Jr. Deze uitgave, gerealiseerd in 1920 in de reeks Meulenhoff's Kleine Boeken van groote schrijvers, was reeds de tweede druk van deze vertaling.
3. Zo zag de fin de siècle-artiest Gustav Klimt (1862-1918) de figuur van Salome (135 x 40 cm).